(THVL) Hoa cúc – Quốc hoa của Nhật Bản

Hoa cúc là loài hoa đại diện cho mùa thu ở Nhật Bản. Xét về tính văn hóa, từ xa xưa, người Nhật đã xem hoa cúc là biểu tượng quan trọng mang những ý nghĩa đặc biệt.

Mỗi năm, từ tháng 10 đến tháng 11, Hội chợ Triển lãm Hoa cúc Kik-ka-ten được tổ chức ở nhiều nơi trên khắp nước Nhật. Hội chợ triển lãm là cơ hội để những người trồng hoa cúc tranh tài với nhau thông qua sự đánh giá, bình chọn của ban giám khảo. Những cuộc triển lãm hoa cúc được tổ chức thường xuyên để mọi người cùng bình phẩm, chọn ra các giống hoa đẹp nhất. Đó cũng là động lực thúc đẩy nghề trồng hoa cúc phát triển.

Giống hoa cúc gây sự chú ý nhiều nhất ở Nhật là Atsu-mono hay còn được biết đến với tên gọi Hậu vật cúc. Nó thuộc loại đại cúc, mỗi bông có khoảng 300 cánh hoa, các cánh hoa ở dạng hình cong hướng lên phía trên, chúng xếp tuần tự lên nhau tạo thành môt đóa hoa to tròn, đầy đặn thể hiện cho sự phúc hậu.

Hậu vật cúc tròn đầy, phúc hậu

Saga giku

Bên cạnh Hậu vật cúc, hội chợ triển lãm Kik-ka-ten còn có rất nhiều loài cúc khác. Giống cúc Kuda-mono hay còn gọi là Quản vật cúc. Điểm nổi bật của nó là cánh hoa dài và thanh mảnh trông như những chiếc ống nhỏ. Ichi-monji giku là giống cúc chỉ có từ 14 đến 16 cánh hoa nhưng mỗi cánh có kích thước khá to và rộng. Trong khi đó, cúc Edo giku có hình dáng và màu sắc của cánh hoa thay đổi liên tục theo từng giai đoạn trưởng thành của hoa. Cúc Saga giku có cánh hoa dài, thẳng và mảnh. Hình dáng độc đáo của cánh hoa giúp saga giku trở nên rất nổi tiếng. Đinh Tử cúc, tiếng Nhật gọi là Choji-giku, có dáng vẻ rất đáng yêu. Nó là sự kết hợp giữa những cánh hoa rộng làm nền cho tràng hoa ở giữa.

Kuda-mono có cánh hoa dài và thanh mảnh trông như những chiếc ống nhỏ

Ichi-monji giku

Hoa cúc còn là loài thực vật rất được ưa chuộng trong lĩnh vực tạo dáng cho bonsai và thiết kế những khu vườn thu nhỏ. Hoa của chúng khiến các khối đá và thân gỗ lâu năm trở nên sinh động, có hồn hơn. Cũng giống như các loại bonsai khác, bonsai hoa cúc được tạo hình từ những cội cúc già.

Hoa cúc Nhật Bản hiện nay có xuất xứ từ Trung Quốc. Tại Trung Hoa đại lục, loài hoa này gắn liền với một truyền thuyết cảm động. Chuyện kể về một cô bé hiếu thảo đi khắp nơi tìm thuốc chữa bệnh cho mẹ. Cảm động trước tấm lòng của em, Đức Phật đã tặng cô bé một bông hoa thần dược giúp chữa khỏi bệnh cho người mẹ. Theo lời dặn của Đức Phật, mỗi năm hoa sẽ rụng đi một cánh, bông có bao nhiêu cánh thì người mẹ sẽ sống được bấy nhiêu năm. Tuy nhiên, hoa chỉ có 5 cánh. Thương mẹ, cô bé đã xé nhỏ từng cánh hoa cho đến khi không còn đếm được bông có bao nhiêu cánh. Bà mẹ nhờ đó mà sống đến trăm tuổi bên người con hiếu thảo. Bông hoa vô số cánh đó được người đời gọi là hoa cúc. Loài hoa biểu tượng của sự sống, ước mơ trường tồn này đã theo chân các sứ giả, học giả Nhật Bản du nhập từ Trung Quốc vào Nhật cách đây khoảng 1.000 năm.

Choji-giku

Vào thời Heian, thế kỉ thứ VIII, hoa cúc được xem là loài hoa cao quý, tượng trưng cho phẩm chất tốt đẹp và sự trường thọ. Chúng chỉ xuất hiện trong cung đình và các gia đình quý tộc.

Giới quý tộc thời kỳ này có thói quen trồng hoa cúc trong vườn nhà nhằm cầu mong sự thịnh vượng, bách niên và lòng hiếu thảo của con cái. Vào thế kỉ thứ IX, hoàng gia Nhật Bản khởi xướng lễ hội trưng bày hoa cúc Kiku no Sekku. Lễ hội diễn ra vào ngày 9 tháng 9 hàng năm và được duy trì cho đến tận ngày nay.

Hoa cúc cũng là đề tài trong sáng tác thi ca. Nữ sĩ nổi tiếng thời Heian Mura-saki Shikibu đã mang mùi hương hoa cúc vào trong tác phẩm xuất chúng “Truyện kể Genji” của bà.

Đối với người Nhật, hoa văn hình hoa cúc đã trở nên rất phổ biến và rất được ưa chuộng. Chúng là hình ảnh không thể thiếu để tô điểm cho những chiếc kimono truyền thống.

Thiên hoàng Go-Toba trị vì Nhật Bản dưới thời Kama-kura, thế kỉ XII đã sử dụng hoa cúc làm hoa văn trang trí các vật dụng ưa thích của ông. Bằng chứng là các nhà nghiên cứu đã tìm thấy hình hoa cúc khắc trên thanh kiếm Takana của Thiên hoàng Go-Toba mà họ đã khai quật được.

Kể từ thời Kama-kura, hình ảnh hoa cúc 16 cánh được sử dụng làm con dấu của Thiên hoàng và Hoàng thất. Cho đến nay, hoa cúc vẫn được xem là biểu tượng quan trọng của Hoàng gia Nhật Bản.

Hoa văn hoa cúc trên áo kimono truyền thống….

Chiếc trâm cài tóc hình hoa cúc

Sau đó, vào thời Chiến quốc Sengoku, giữa thế kỉ XV, rất nhiều phù hiệu hoa cúc với hình dáng khác nhau được lãnh chúa các địa phương và dòng dõi quý tộc dùng làm vật biểu trưng riêng. Đến thời Edo, thế kỉ XVII, hoa cúc được trồng phổ biến trong dân chúng và trở thành loài hoa rất được người Nhật ưa chuộng.

Hoa văn cúc được chạm khắc trên rất nhiều đồ vật ở Nhật

Ở Nhật, chúng ta có thể bắt gặp hình hoa cúc trang trí ở khắp mọi nơi. Ngay cả trên tấm hộ chiếu của quốc gia này. Từ xưa, hoa cúc đã là loài hoa rất được người Nhật xem trọng, quốc huy của Nhật Bản ngày nay là hình hoa cúc 16 cánh.

Hình hoa cúc được thiết kế trên hộ chiếu của Nhật Bản

Chính giữa đồng 50 yên bằng kim loại có một lỗ tròn, xung quanh chiếc lỗ là hình hoa cúc chạm nổi.

Đồng 50 yên có lỗ tròn và hoa văn cúc chạm nổi

Trồng và lai tạo hoa cúc từ lâu đã mang lại danh tiếng cho kỹ thuật làm vườn Nhật Bản. Ngoài mục đích trang trí làm đẹp, hoa cúc còn được người Nhật dùng làm nguyên liệu chế biến món ăn và là đề tài cho sự sáng tạo trong ẩm thực. Hoa cúc là hình ảnh không thể thiếu trong thế giới bánh ngọt wagashi 4 mùa nổi tiếng của người Nhật.

Vào mùa thu hàng năm, các cửa hàng chủ yếu phục vụ các loại bánh ngọt hình hoa cúc dùng trong tiệc trà. Kiểu bánh wagashi có lịch sử 1.000 năm này thể hiện ước nguyện trường thọ “Bách niên”.

Bánh wagashi hình đóa hoa cúc nở rộ

Hoa cúc còn được dùng làm nguyên liệu chế biến món ăn. Đến tỉnh Yama-gata, du khách dễ dàng bắt gặp những cánh đồng hoa cúc tím Motte no Hoka khoe sắc rực rỡ. Không giống những loài cúc khác được trồng để phục vụ nhu cầu trang trí, người dân Yama-gata canh tác cúc Motte no Hoka để cung ứng cho các nhà hàng, quán ăn. Hoa của giống cúc này có vị ngọt, hơi đắng nên được xem là nguyên liệu thích hợp để chế biến nhiều món ăn hấp dẫn.

Hoa cúc tím là nguyên liệu chế biến nhiều món ăn hấp dẫn

Bên cạnh hoa cúc tím Motte no Hoka, các đầu bếp Nhật Bản cũng thường xuyên dùng hoa cúc vàng Abokyu.

Lễ hội Búp bê hoa cúc được tổ chức hằng năm ở thành phố Nihon-matsu thuộc tỉnh Fuku-shima. Sự kiện văn hóa độc đáo này có lịch sử tồn tại liên tục trong 50 năm qua. Lễ hội tái hiện hình ảnh các nghệ sĩ nổi tiếng của Nhật Bản thông qua những con búp bê hình nhân mặc kimono kết từ hoa cúc. Để có những tác phẩm hoàn mỹ trưng bày trong lễ hội là cả một quá trình lao động miệt mài và sự sáng tạo tích lũy kinh nghiệm của các nghệ nhân làm vườn Nhật Bản. Sự cống hiến của họ đã được cả thế giới công nhận bởi lẽ khi nói đến nước Nhật, người ta thường nghĩ ngay đến hoa cúc – loài hoa được xem là quốc hoa của đất nước Nhật Bản.

Lễ hội búp bê hoa cúc

Thanh Tâm