Osechi - món ăn ngày đầu năm không thể thiếu của người Nhật

Từng món trong khay osechi đều ẩn chứa nhiều ý nghĩa như trứng cá trích - con cháu đầy đàn, đậu đen - sức khoẻ, rong biển - hạnh phúc.

Washoku (ẩm thực truyền thống Nhật Bản) đã được UNESCO đưa vào Di sản văn hóa phi vật thể và ngày đầu năm mới thì sự thăng hoa của ẩm thực Nhật lại được gửi gắm vào những set osechi hấp dẫn.

Sự tinh tế và cầu kỳ của ẩm thực Nhật là một trong những điều hấp dẫn du khách. Ảnh minh họa: Hoài Nam.

Nghìn năm lịch sử osechi

Câu chuyện đằng sau những khay osechi sẽ đưa bạn trở về thời kì Heian (794-1185), vào sechinichi - ngày thời tiết đổi sang mùa mới. Những món ăn dâng lên thần thánh được trang trí lộng lẫy trên bàn thờ. Theo truyền thống âm lịch thời đấy, sechinichi quan trọng nhất là ngày bắt đầu năm mới, các món ăn ngon nhất, đẹp nhất được cúng bái và sau đó mọi người cùng thưởng thức.

Tiếp theo đến thời kỳ Edo (1603-1868), truyền thống làm osechi đã lan ra khắp đất nước Nhật Bản. Người dân giai đoạn này tin rằng, vào ngày đầu tiên của năm mới bất cứ hoạt động nào cũng nên được dừng lại kể cả việc nấu nướng. Lý do là các vị thần cũng nên được nghỉ ngơi, không bị kinh động bởi những tiếng dao thớt. Một nguyên nhân nữa khá nhân văn là mọi người nên cùng được rảnh rỗi vào hôm đấy kể cả phụ nữ vốn luôn bận rộn với bếp núc.

Chữ osechi ra đời từ hai chữ o và sechi. O là tiếp đầu ngữ dùng để gọi một cách tôn trọng các món đồ hay hành động trong tiếng Nhật. Sechi lấy từ chữ sechinichi. Vào những ngày đầu, osechi khá đơn giản, chỉ là rau củ nấu với nước tương đậu nành và dấm. Theo thời gian, nhiều món ăn đã được thêm vào tạo nên nét tinh túy trong ẩm thực Nhật Bản ngày nay. Từng món đều ẩn chứa nhiều ý nghĩa đi cùng với hương vị đặc biệt bởi cách chế biến khá công phu.

Osechi được bảo quản trong những hộp đặc biệt gọi là jubako có hình vuông và chia ra từ 4, 6 khay nhỏ. Người xưa và các gia đình có truyền thống lâu đời vẫn sử dụng các khay sơn mài cho đến tận ngày nay. Ngoài ra, hiện các khay được làm từ gỗ hay nhựa có màu sắc giống như sơn mài cũng được sử dụng rộng rãi.

Giá của các khay osechi dao động đến cả trăm triệu đồng. Ảnh minh họa: Hoài Nam.

Ý nghĩa sâu sắc của Osechi

Trong khay osechi có nhiều món ăn phong phú và gửi gắm trong đó là những điều mong muốn của người Nhật cho một năm tốt lành.

Daidai - quả cam đắng của Nhật Bản: Là cách đọc đồng âm của chữ đại trong chữ thời đại và được hiểu là theo nghĩa "từ thế hệ này sang thế hệ khác", mang nghĩa cầu mong cho trẻ em trong năm mới.

Datemaki - trứng cuộn: Được chế biến từ nước dùng cá và tôm xay đánh lên với trứng, sau đó tráng rồi cuộn tròn. Nhìn thoáng qua datemaki nhìn như một miếng bánh bông lan vàng ươm. Đây là biểu tượng cho những ngày tháng tốt lành. Cũng giống như vào ngày nắng vàng, người Nhật thường ăn mặc đẹp để hưởng thụ những ánh dương ấm áp.

Kamaboko - chả cá: Được "đúc" với hình bán nguyệt, biểu tượng cho mặt trời đang lên với viền đỏ và lòng màu trắng mang sự tươi mới và âm hưởng của lễ hội.

Kazunoko - trứng cá trích: "Kazu" có nghĩa là "số" và "ko" có nghĩa là "đứa trẻ". Đây là biểu tượng cho điều ước con cháu đầy nhà trong năm mới. Món này được rất nhiều người Nhật yêu thích và có giá cả khá cao. Kazunoko có màu vàng ươm, cắn vào sần sật, có vị mặn rất hợp để thưởng thức cùng với những ly sake thơm nồng.

Konbu - rong biển: Là loại rong biển bản to, chữ konbu là cách đọc nhanh của chữ yorokobu có nghĩa là vui, hạnh phúc, thích thú.

Kuromame - đậu đen: Mame trong tiếng Nhật cũng có nghĩa là sức khỏe, biểu tượng cho nguyện vọng mong cầu mạnh khỏe trong năm mới.

Kohaku-namasu - rau củ muối: Được làm từ củ cải và cà rốt với hai màu trắng và đỏ cắt sợi, trộn cùng dấm và hương yuzu. Kohaku-namasu có tác dụng làm cân bằng vị giác và tô điểm thêm màu sắc cho khay osechi.

Tai - cá tráp đỏ: Tai đi cùng trong tiếng Nhật là chữ medetai có nghĩa là sự kiện tốt lành, điều tốt lành.

Tazukuri - cá khô kho với nước tương: Trong văn phong của Nhật Bản chữ tazukuri còn có nghĩa là người làm nông. Cá được dùng để làm phân bón cho rộng đồng ngày xưa, biểu tượng cho mùa màng tốt tươi.

Zoni - Mochi (bánh gạo) nấu với súp nước trong (ở miền Đông Nhật) và mochi nấu với nước súp miso (ở miền Tây Nhật): Miếng bánh dai như niềm mong ước kéo dài tuổi thọ và sức khỏe.

Ebi - Tôm: Tôm nấu với sake và nước tương, những chiếc râu dài của tôm như niềm mong ước sống lâu trăm tuổi.

Nishiki tamago - trứng hấp: Được chia thành hai phần lòng đỏ và trắng trước khi nấu. Màu vàng biểu tượng cho vàng và trắng là bạc, cả hai đều là tượng trưng cho sự sung túc.

Renkon - rễ hoa sen, hoa súng: Trong Phật giáo, renkon được coi là nguồn gốc của sự tinh khiết. Hoa sen được những cội rễ nuôi lớn trong hồ nước nơi Đức Phật tại thế. Rễ sen tượng trưng cho niềm hạnh phúc về một tương lai không trở ngại. Bạn thử nhìn xuyên qua mặt ngang, có phải dễ dàng nhìn thấy mặt bên kia của rễ cây không.

Danh sách bất tận của osechi vẫn còn chưa dừng lại và lại được biến đổi thêm thắt theo thời gian với đủ loại rau củ như khoai lang và các loại thịt, hải sản, cá viên...

Osechi và những ngày đoàn viên

Những ngày cuối cùng của năm cũ, khi mọi người bắt đầu được nghỉ sau một năm miệt mài lao động, các mẹ, các bà bắt tay vào làm osechi. Những món cơ bản như datemaki, konbu, kazunoko, kuromame đều có thể thực hiện một cách dễ dàng tại gia.

Những người bận rộn hoặc muốn thưởng thức osechi do các tiệm sushi, các cửa hàng thực thẩm chế biến chuyên nghiệp cũng có thể đặt mua. Thông thường mùa đặt hàng osechi là khoảng cuối tháng 10 đầu tháng 11, những catalogue hay leaflet được phát rất nhiều ở nhà ga, trước cửa siêu thị, cửa hàng, trung tâm mua sắm, khách sạn, quán trọ...

Giá một khay osechi (thường có 2 tầng) từ 20.000 đến 50.000 yen (4-10 triệu đồng) tùy vào thương hiệu và chất lượng bên trong. Thậm chí giá còn cao hơn nữa lên đến hơn 160.000 yen (hơn 320 triệu đồng) gồm 5 tầng đựng trong khay dát vàng.

Những câu chuyện bên kotatsu (một loại bàn có chăn phủ xung quanh và bên dưới là máy sưởi) thường trở nên sôi động hơn giữa những người phụ nữ hay các thành viên trong gia đình mỗi khi nói về osechi.

Những chiếc râu dài của tôm như niềm mong ước sống lâu trăm tuổi. Ảnh minh họa: Hoài Nam.

Việc trang trí khay osechi đòi hỏi nhiều công phu. Ngoài sự cân bằng về dinh dưỡng và hương vị, màu sắc cũng rất được quan tâm. Những lá vàng mỏng to bằng đầu đũa được điểm xuyết nổi bật lên nền kuromae màu đen, tôm đỏ được để nguyên râu dài hay những khoanh ớt thắm sắc như nhụy hoa đặt lên những miếng trứng cuộn vàng ươm. Lá thông, lá tuyết tùng xanh hay cả bông lúa nâu vàng cũng thường được sử dụng để tôn lên nét tinh tế của osechi.

Ngày đầu năm mới đến trong niềm hân hoan, tất cả thành viên trong gia đình cùng quây quần, osechi được đưa ra từ góc nhà kho (nơi có nhiệt độ mát mẻ) vì là mùa đông nên osechi không cần bỏ vào tủ lạnh. Những giọt sake thơm lừng tuôn trào, osechi được mọi người háo hức chờ đợi.

Lũ trẻ nhỏ thích nhất tazukuri, cá khô có vị mằn mặn ngòn ngọt, datemaki mặn mà, kuromake bùi bùi. Người lớn có thể phá lệ một chút uống rượu từ sáng (hay trưa) bởi vốn dĩ công việc hàng ngày không cho phép họ sử dụng bia rượu trong giờ làm việc. Đặc biệt hơn, những người bà, người mẹ, người chị không phải lụi cụi dậy từ sáng sớm, họ cũng có thể thoải mái, vui vẻ bày bàn tiệc năm mới, ngồi xuống thưởng thức cùng cả gia đình.

Nếu bạn có dịp đến Nhật Bản vào năm mới, hãy đừng bỏ qua cơ hội trải nghiệm ẩm thực xứ Phù Tang nhất là osechi.

An Nam

3 món ăn không thể thiếu trong ngày đầu năm tại Nhật Bản

Được trang trí bắt mắt, chế biến tinh tế, những món ăn dưới đây đã trở thành biểu tượng cho sự may mắn trong năm mới tại đất nước mặt trời mọc.

Osechi ryori: Món ăn này được các bà nội trợ Nhật Bản đặc biệt chuẩn bị từ những ngày trước Tết. Trong năm mới, người Nhật hạn chế việc sử dụng củi lửa. Osechi sẽ được chuẩn bị với số lượng vừa đủ để mọi người có thể dùng trong ba ngày đầu năm. Vì thế, vào những ngày này, các bà nội trợ sẽ không phải bận rộn với công việc bếp núc. Ảnh: Tokyo Weekender.

Có lịch sử hình thành từ thời kỳ Heian (794-1185), ban đầu, Osechi được người Nhật sử dụng nhiều trong năm mới với mong muốn sẽ có một vụ mùa bội thu. Theo nguyên gốc, từ “osechi” được đọc là “o-sechi”, có nghĩa là một mùa hoặc một dịp đặc biệt. Trong dịp này, người Nhật Bản sẽ chỉ nấu những món ăn dinh dưỡng cho các thành viên trong gia đình. Ngày xưa, Osechi chỉ có nimono, rau luộc trong nước tương, đường hoặc rượu mirin. Qua thời gian, người Nhật đã bổ sung thêm nhiều nguyên liệu, làm cho món ăn đặc biệt này trở nên phong phú hấp dẫn hơn. Ảnh: Sirabee.

Osechi đươc làm theo nhu cầu của từng người và mang nhiều ý nghĩa khác nhau. Ví dụ, Kazunoko, món trứng cá trích, mang ý nghĩa ban phước lành cho trẻ em bởi loài cá này thường đẻ nhiều trứng và có khả năng sinh sôi nảy nở tốt. Kobumaki, món cá trích được bọc trong tảo bẹ, mang ý nghĩa may mắn bởi tảo bẹ đọc là “konbu”, nghe giống “yorokobu”, mang ý nghĩa vui mừng. Bên cạnh đó, tôm tượng trưng cho sự trường thọ, củ sen được xem là một loại rau may mắn vì có nhiều lỗ, dễ dàng nhìn xuyên đến tương lai. Ảnh: Pinterest.

Dù trải qua nghìn năm lịch sử, Osechi vẫn giữ nguyên cách bày trí đặc trưng vốn có. Chiếc hộp gỗ sắp xếp Osechi được gọi là Jubako (hộp có khoảng 3-5 tầng). Thức ăn trong hộp sẽ được sắp xếp theo quy tắc: Tầng đầu tiên gồm các món hầm, luộc và cá khai vị; tầng thứ hai gồm các món ăn nhẹ hoặc món có vị chua và tầng cuối cùng là các món ăn chính, món hầm nước hoặc kho. Ảnh: Engoo.

Không chỉ đem đến sự may mắn cho năm mới, Osechi còn là món ăn thể hiện được linh hồn và cốt cách người Nhật Bản. Một hộp đồ ăn có đủ chua, cay, mặn, ngọt, hòa quyện những nguyên liệu nhiều màu sắc, làm nổi bật đặc trưng của từng vùng miền trên khắp đất nước. Người Nhật không chỉ có tính thẩm mỹ cao, mà còn tinh tế trong từng công đoạn chế biến món ăn. Ảnh: Me times.

Kagami mochi: Được làm từ gạo thu hoạch vào mùa thu trong năm, Kagami mocha là món ăn người Nhật chọn cho ngày đầu năm với mong muốn có một vụ mùa bội thu, cuộc sống sung túc. Nguồn gốc của cái tên Kagami mocha xuất phát từ việc người Nhật đặt hai chiếc bánh trắng mềm chồng lên nhau, trên đầu đặt một quả quýt nhỏ, trông như một chiếc gương đồng kiểu cũ. Bên cạnh đó, chữ “Kagami” thực chất là “kagamiru”, có nghĩa là “phản chiếu”. Vào ngày Tết, mọi người sẽ cùng nhau nhìn lại một năm qua mình đã làm và chưa làm được gì. Ảnh: Pinterest.

Theo quan niệm của người Nhật, hình tròn là biểu tượng cho sự viên mãn, đủ đầy. Vì thế, Kagami mochi được bày trí bằng cách đặt hai chiếc bánh tròn xếp lên nhau, tượng trưng niềm vui chồng chất, may mắn nối tiếp. Không chỉ thế, món bánh này còn thể hiện tấm lòng thành của người dân Nhật Bản gửi đến các đấng thần linh, những người đã ban cho họ một cuộc sống sung túc, bình an. Ảnh: iFuun.

Thông thường, người Nhật Bản sẽ bắt đầu trang trí Kagami mochi vào ngày 28/12. Sau đó, chiếc bánh đặc biệt này sẽ được trưng bày trong suốt dịp Tết, đến ngày 11/1 (Kagami biraki), mọi người sẽ cùng nhau ăn bánh như cách để chia sẻ may mắn và niềm vui trong năm mới. Ảnh: Tokyo Creative.

Toshikoshi Soba: Loại mì đặc biệt ngày còn được gọi bằng một cái tên khác là mì trường thọ, chỉ được dùng vào một lần duy vào dịp giao thừa hàng năm. Khoảng 800 năm trước, ở thời Kamaruka, một ngôi chùa đã tặng mì soba cho người nghèo vào dịp năm mới. Từ đó, ăn Toshikoshi Soba vào dịp giao thừa đã trở thành truyền thống của người Nhật Bản, với ước muốn trường thọ, ấm no trong năm mới. Ảnh: Matcha.

Những loại topping có trong mì soba cũng có những ý nghĩa khác nhau. Hình dáng con tôm cong cong tượng trưng cho người cao tuổi, với mong muốn sống trường thọ, khỏe mạnh. Cá trích có nhiều trứng, mang hy vọng về việc sinh con đẻ cái, con cái khỏe mạnh. Đậu phụ rán, món ăn mang lại vận may về tiền bạc. Chả cá luộc có hình dạng như mặt trời mọc trên đường chân trời, mang đến điềm tốt cho năm mới. Ảnh: Mei's Unique Blog.

Minh Thúy (Tổng hợp)