Lai lịch "Người chiến sĩ vô danh" ở Khải Hoàn môn

P. NGUYỄN DŨNG 

 Dưới chân Khải Hoàn môn của thủ đô Paris, nơi mỗi năm thu hút hàng chục triệu lượt du khách quốc tế, là ngôi mộ "Người chiến sĩ vô danh".

Khải Hoàn môn ở Paris

Anh ta là ai? Là người lính hay sĩ quan? Anh ta thuộc đơn vị nào, binh chủng nào? Anh ta là thanh niên vừa mới nhập ngũ hay là người đàn ông đã làm chủ gia đình? Anh ta tử thương ở mặt trận nào, khi bao nhiêu tuổi? Những thắc mắc mà hai đứa con thi nhau hỏi lúc đứng trước ngọn lửa bất diệt, khiến tôi phải tìm đọc các tài liệu lịch sử.

Khi tiếng súng đã im

Cách nay 100 năm, lúc 11 giờ sáng ngày 11/11/1918, tiếng còi hụ đồng thanh vang lên ở khắp các chiến tuyến Pháp, Bỉ, Hà Lan, Đức, Áo, Hung, Thổ, Ý... báo hiệu thời khắc đình chiến bắt đầu có hiệu lực. Cuối cùng, sau 4 năm giao tranh ác liệt trong Đại chiến thế giới thứ nhất với mục tiêu ban đầu là tiến hành cuộc chiến lớn để kết thúc mọi cuộc chiến, tiếng súng thực sự im lặng.

Người sống sót bàng hoàng tỉnh cơn ác mộng kéo dài từ ngày 28/7/1914 đẩy cuộc sống của họ cùng người thân, bạn bè... vào những gian khổ không tưởng tượng nổi. Cuộc đại chiến đã khiến 9 triệu người lính và 7 triệu dân thường thiệt mạng, hơn 120 triệu người khác bị ảnh hưởng trực tiếp.

Rất nhiều người lính từ mặt trận trở về, dù thuộc phe đồng minh (Anh, Canada, Úc, New Zealand, Pháp, Bỉ, Hà Lan, Nga, Mỹ) hay phe Đức, Áo, Phổ, Ý, Bungari và Đế chế Ottoman, đã trở thành phế nhân, không què quặt, đui mù thì cũng bị khủng hoảng tinh thần suốt quãng đời còn lại.  Thế nhưng, cuộc sống vẫn phải tiếp diễn và công cuộc tái kiến thiết được tiến hành.

Tượng một "poilu" - lính bộ binh Pháp

Những tranh cãi bất tận

Sự bực tức và nỗi trăn trở là tâm tư chính của đông đảo người Pháp vào thời điểm ngày 20/10/1920. Bởi tin thời sự loan đi từ bên kia bờ biển Manche cho biết, vào ngày 11/11/1920, tức kỷ niệm 2 năm ngày  Đại chiến thế giới thứ nhất kết thúc, người Anh sẽ cử hành lễ truy điệu và nhập xác một người lính vô danh vào trong lòng đất bên dưới ngôi giáo đường

Westminster nguy nga ở thủ đô London. Người lính không rõ họ tên ấy sẽ đại diện cho tất cả "tommies" (từ gọi sĩ quan và binh lính Anh) đã hy sinh trong các trận đánh diễn ra trên đất liền của lục địa châu Âu.

Người Pháp tức giận vì chính phủ của họ không có hành động cụ thể nào tưởng nhớ những "poilu" (tên gọi thân thương dành cho những người lính Pháp trông dơ bẩn nhưng rất can đảm trên các mặt trận gồm toàn những giao thông hào ở Pháp và Bỉ). Họ càng tức giận hơn, vì ý tưởng vinh danh những người lính đã hy sinh thực ra xuất phát trước tiên tại Pháp.

Từ năm 1916, người ta đã có ý định đưa xác một "poilu" thời chiến tranh Pháp - Phổ (1870 - 1871) vào trong điện Panthéon an nghỉ. Và sau rất nhiều trì hoãn, ngày 12/11/1919 đề xuất đã được Quốc hội Pháp nhất trí thông qua. Nhưng sau đó đã diễn ra những cuộc tranh cãi bất tận giữa hai cánh tả - hữu có ý tưởng đối nghịch nhau.

Các dân biểu cánh hữu không chấp nhận chôn anh lính cạnh những vĩ nhân trong ngôi đền đã xây dựng từ thế kỷ XVIII. Họ lập luận rằng, người lính được vinh danh sau cuộc chiến cứu quốc nên phải được chôn dưới Khải Hoàn môn. Các dân biểu cánh tả thì cho rằng, Khải Hoàn môn là hình ảnh biểu trưng cho sự thống trị của đế quốc, họ muốn nơi an táng có dấu chỉ kiến tạo hòa bình.

Dư luận Pháp rất căng. Có không ít bà mẹ Pháp đã mất cả 4 người con trai trong Đại chiến thế giới lần thứ nhất; và rất nhiều người mẹ khác, người vợ, người chị, người em không bao giờ tìm được xác con trai, chồng, anh, em... Những quả đạn pháo đã nổ tung, xé nát xác người thân của họ vào lòng đất.

Ngày 31/10/1920, xuất hiện trên tờ báo Le Journal bức thư ngỏ gửi đến Tổng thống Alexandre Millerand, nước CH Pháp. Tác giả bức thư, cựu binh Binet Valmer viết: "Tôi không phải là người của những đe dọa, nhưng sự giận dữ sẽ đến lúc không thể kiềm chế được nữa".

Như được mở khóa, giới làm luật vội quyết định. Ngày 8/11/1920, họ bỏ phiếu tán thành việc chôn xác một chiến sĩ vô danh trong lòng đất dưới chân Khải Hoàn môn ở Paris, nghi lễ an táng sẽ được cử hành vào đúng ngày 11/11/1920. Các vị tướng chỉ huy 8 mặt trận máu lửa kinh hoàng nhất trong thời chiến (Artois, Aisnes, Champagne, Flandres,
Ile-de-France, Lorraine, Somme và Verdun) được lệnh cấp tốc tìm xác một binh sĩ vô danh nào đó đã được chôn cất...

Mộ Người lính vô danh

Người lính vô danh

Đây là nhiệm vụ không đơn giản, vì ở những mặt trận kể trên xác lính Pháp, Anh, Đức đã tan nát hòa quyện vào bùn đất. Tuy nhiên, vào ngày 9/11 người ta đã tìm được 8 cái xác, mỗi xác đặt gọn trong cái hòm gỗ sồi, khiêng vào căn hầm rộng lớn phía dưới pháo đài ở Verdun. Tám cái hòm được xếp thành 2 hàng ngang, phủ quốc kỳ Pháp và nhành dương liễu bằng đồng. Căn hầm được chiếu sáng bởi những ngọn nến lớn cắm sâu vào tút đạn đại pháo. Đội quân danh dự thay nhau túc trực canh gác.

Lại thêm nhiệm vụ khó khăn: ai sẽ chỉ định xác người lính nào là "Người chiến sĩ vô danh"? Giao việc này cho bà góa bởi chiến tranh, thiếu nữ hay sĩ quan đã lập chiến công hiển hách? Cuối cùng, người ta chọn một người lính tầm thường. Nhưng bình minh ngày 10/11, người lính được chỉ định ấy, một "poilu" da đen quê ở Fort-de-France (đảo Martinique) từng tham chiến ở mặt trận Chemin des Dames và Verdun, bỗng phải nhập viện vì sốt thương hàn.

Đến 12 giờ trưa, Auguste Thin 19 tuổi thuộc Trung đoàn bộ binh số 132, quê ở Port-en-Bessin (vùng Calvados), tình nguyện nhập ngũ ngày 3/1/1918... nhận được lệnh đi gặp cấp trên để chu toàn nhiệm vụ quan trọng. Bố của Auguste cũng là "poilu" đã chết ở trận đánh lớn quanh đồn Vaux. Bản thân anh là một trong số rất ít binh sĩ sống sót ở mặt trận vùng Champagne mùa hè 1918.

Bốn giờ sau, Auguste Thin trình diện đội quân danh dự đứng nghiêm trước hai hàng quan tài. Bộ trưởng Cựu chiến binh và Lương hưu André Maginot trao cho anh bó hoa cúc vàng lẫn với cúc đỏ và nói: "Bó hoa này anh đặt lên quan tài nào thì đó là "Người chiến sĩ vô danh" sẽ được cả nước Pháp tưởng niệm ngày mai tại Khải Hoàn môn".

Tiếng trống nhịp theo tiếng kèn cất lên khúc bi thương tưởng nhớ chiến sĩ trận vong và rồi im bặt. Auguste Thin chậm chạp cất từng bước chân, da mặt đỏ hằn lên vì quá căng thẳng, theo sau anh là ông bộ trưởng, đức giám mục, ông thị trưởng, còn mọi người xung quanh như nín thở.

Anh đi một vòng qua các quan tài, thêm một vòng và đặt vội bó hoa lên nắp một quan tài. Sau này Auguste Thin kể rằng: "Đi xong một vòng, tôi chợt nảy ra ý nghĩ đơn giản. Tôi là lính thuộc Quân đoàn 6, Trung đoàn 132. Cộng những số 1, 3, 2  lại tôi có số 6 trùng với số hiệu của quân đoàn. Tôi đi từ bên phải đến hòm số 6 thì đặt hoa".

Quan tài số 6 ấy được đặt lên giá khẩu pháo 75 ly, kéo bởi 6 con ngựa đến nhà ga đường sắt đưa về Paris. Ngày 11/11/1920, sau khi ghé qua điện Panthéon, nó được chuyển sang giá khẩu pháo 155 ly, di chuyển trên đại lộ Champs Élysées và dừng lại dưới vòm Khải Hoàn môn. Lúc 19 giờ, sau khi được ban phép lành bởi Đức Tổng giám mục Giáo phận Paris, quan tài được đưa vào căn phòng ở dưới chân cột bên trái chờ hoàn tất việc đào mồ.

Và lúc 8g30 ngày 28/1/1921, quan tài đã có nơi an nghỉ vĩnh viễn, với phiến đá hoa cương dày phủ lên trên có  hàng chữ: "Nơi đây an nghỉ một người lính Pháp đã hy sinh vì tổ quốc. 1914-1918". Và  từ ngày 11/11/1923 đến nay, ngọn lửa bất diệt luôn bập bùng trên ngôi mộ ấy.