Hành trình giữa 'chảo lửa' Sahara huyền bí

Đăng Bởi Một Thế Giới - 

Đặt chân đến thành phố Ouarzazate, chúng tôi bắt đầu cảm nhận được bầu không khí sa mạc khi những ngọn gió nóng khô rang liên tục táp vào người. Cách đây vài thập niên, Ouarzazate dày đặc di tích của Morocco là điểm du lịch mới lạ hấp dẫn với dân châu Âu. Giờ đây với nhiều người, thành phố chỉ còn là cánh cổng dẫn vào 'chảo lửa' Sahara mênh mông huyền bí.

Vật cản lớn nhất cho giao thông ở sa mạc Sahara là cát, nhưng nếu nhìn trải rộng và bao quát thì sẽ thấy cả sa mạc mênh mông tựa như đại dương cát với rất nhiều bến cảng dừng chân là các thành phố, ốc đảo trên khắp các tuyến đường. Nếu hỏi một người Berber, Touareg hay Bedouin sa mạc có nghĩa là gì, họ sẽ mỉm cười trả lời bạn, chính là Sahara đấy. Cả một miền đất rộng lớn đến hơn 9.400.000km² trải từ Biển Đỏ sang giáp Địa Trung Hải kéo ra phía Đại Tây Dương và chiếm phần lớn diện tích các nước Bắc Phi đã là nơi cư ngụ, sinh tồn của rất nhiều dân tộc từ hàng nghìn năm nay. Sahara chứa trong lòng cát bao điều bí mật về Trái đất, về sinh hoạt của những người dựa vào Sahara. Chuyến đi của khách du lịch thông thường vô cùng ngắn ngủi so với các đoàn caravan chuyển hàng thuở nào, nhưng bóng hình Sahara đã không còn là mơ hồ, lấp lóa như ảo ảnh do cát nóng tạo ra. Đã là ký ức bám chặt vào tâm trí.

Cảnh tượng đẹp trên sa mạc trắng ở Ai Cập

Các tuyến caravan xuyên Sahara xưa

Nhiều thế kỷ trước con người đã tận dụng triệt để lợi thế đi trên cát của bộ móng guốc lạc đà, khả năng tải lớn đến vài tạ và sức chịu đựng nhịn ăn nhịn khát dài ngày để thực hiện những chuyến caravan trên sa mạc hàng tháng trời. Người Touareg vốn sống du mục trên sa mạc hiểu tập tính của lạc đà, dễ điều đình với các bộ tộc anh em Nomad và gắn bó với sa mạc hơn ai hết đã là người dẫn đường tài tình hàng thế kỷ. Các lái buôn Berber, Ả Rập mang lụa là, vải vóc, hột cườm, vũ khí, đồ gia dụng vào đổi lấy vàng, ngà voi, gỗ mun, lông lạc đà, sản vật nông nghiệp như hạt kola (tương tự như cà phê)… Người Nomad sinh sống trên sa mạc còn buôn bán trao đổi được cả kiến thức, kinh nghiệm của mình trong cách dùng vải thô, vàng, ngũ cốc và cả huấn luyện nô lệ. Người Ả Rập mang theo cả ảnh hưởng của đạo Hồi trong quá trình buôn bán trên sa mạc.

Ngồi trên lưng lạc đà băng qua chảo lửa Sahara cũng không êm ái như bạn tưởng

Các đoàn caravan thuở trước thường tập hợp đông đảo lạc đà, người chăn, lái buôn từ một vài ngàn lạc đà đến chục nghìn con và hàng trăm người cùng nhiều tấn hàng hóa, thức ăn, nước uống. Số lượng lạc đà mỗi đoàn giảm dần theo thời gian và đến ngày nay thì chỉ còn vài tuyến ngắn nối các mỏ muối ở nước Cộng hòa Mali với các ốc đảo, thành phố tại nước Cộng hòa Niger hay Mauritania lân cận. Trước kia, các đoàn caravan đi từ Timbuktu (Mali) đến cảng lớn ở Morocco, hoặc qua Bilma ở mạn sông Niger để tới Tripoli (Lybia) hay tới Cairo (Ai Cập) rồi hàng hóa được chuyển đến đích là châu Âu, Á. Xe cơ giới đã du nhập vào miền đất khô cằn rộng lớn này và các đoàn caravan lạc đà đông đảo đã được thay thế chỉ bằng vài chiếc xe tải cỡ lớn.

Các đoàn xe ngày nay vẫn dựa vào kinh nghiệm đi theo các điểm có mạch nước như người xưa dẫn đoàn lạc đà thồ hàng xuyên sa mạc

Đi theo những vì sao

Ayman làm nghề lái xe đưa khách từ ốc đảo Bahariya (Ai Cập) vào sa mạc Sahara đã gần chục năm. Anh được chủ tour phân cho một chiếc Toyota Land Cruiser hai cầu đời cũ nhưng máy móc vẫn còn ngon lắm. Cụ nội, ông nội anh đã từng đi nhiều chuyến caravan đến tận Timbuktu, Taghaza, Bilma để buôn muối và đổi chác hàng hóa. Cụ nội Ayman đã đi khoảng 60 chuyến caravan trong suốt cuộc đời mình. Nhưng đến đời ông của Ayman công việc buôn bán trên sa mạc kém hẳn, có khi đoàn lạc đà mang muối tới một phiên chợ lớn thì mấy chiếc xe tải đã tới trước đó vài ngày và bán gần hết số muối mang theo. Bố Ayman chuyển đến định cư trên ốc đảo Bahariya này trồng chà là thuê. Ayman trở thành thành viên đoàn caravan kiểu mới, caravan xe 4×4.

Cánh lái xe du lịch gặp nhau ở một mạch nước lộ thiên trên sa mạc, tình cờ lại có mấy cây cọ cổ thụ tỏa bóng râm mát, lo bữa trưa cho khách xong thì tập trung lại nấu trà uống. Họ kể lại chuyện của những người lớn tuổi, nhiều khi trên đường đi chỉ có chà là khô và đậu phộng để ăn, ngày tiếp ngày như thế vì không có thời gian nấu nướng. Phần lớn đoàn buôn đi vào ban đêm, khi tiết trời dễ chịu và mát mẻ hơn.

Dừng xe giữa sa mạc đen, chuẩn bị leo núi

Người dẫn đầu đoàn caravan lạc đà chở hàng đi theo những chòm sao trên bầu trời, giống như là người ta dùng bản đồ vậy. Ayman cho biết người trước thường nhìn theo ba ngôi sao trong chòm sao Lạp hộ (Orion) để định hướng tuyến đường buôn muối. Lạc đà có thể nhìn được khá tốt vào ban đêm, nhưng chỉ cần người dẫn không chú tâm một chút là cả đoàn có thể lạc hướng và sẽ đến đích trễ vài ngày trời. Hầu như ngày nào vào mùa đông cũng có một đoàn caravan muối đến Timbuktu từ Taoudenni (Cộng hòa Mali), một cung đường dài khoảng 720km mất độ 15 ngày đi.

Những lằn cát tinh khôi mới lần đầu in vết bánh xe

Sahara không còn là ảo ảnh

Những chàng lái xe hai cầu đưa khách khám phá sa mạc dài ngày, nay không dựa vào các ngôi sao chỉ đường vì xế chiều đã dừng lại, dựng trại, nấu ăn cho khách để qua đêm trên sa mạc. Nhưng ban ngày cũng không có phương tiện định vị hiện đại nào giúp họ. Họ đi theo những cung đường đã được vạch ra theo kinh nghiệm, nhiều khi chỉ mình họ biết lối. Như Ayman hồi chiều đã dũng cảm lái xe vào biển đá hộc, nhiều đoạn bánh xe quay tít không nhích được chút nào, chỉ để cho chúng tôi tiếp cận với vẻ đẹp khác của Sahara.

Nguồn nước quý giá giữa sa mạc trơ trụi

Giờ đây nếu đi một mạch Ayman chỉ cần 6-7 giờ để đưa khách từ ốc đảo Bahariya đến ốc đảo Siwa (400km) và 4-5 giờ từ ốc đảo Bahariya đến Cairo (320km) chứ không phải mất sáu ngày hay bốn ngày bằng lạc đà nữa. Nhưng buổi trưa các chàng lái xe hay gặp nhau ở chỗ nấu ăn và lấy thêm nước chứa đầy các can to chất lên xe, còn khách có thể rửa ráy, tắm gội. Nhờ thế chúng tôi mới có dịp tán chuyện với lái xe các nhóm khác, có cơ hội “vay” khoai lang để buổi tối vùi trong than củi nướng hay tiến hành đổi chác kiểu hai chai vang lấy một chai rượu cùng 1kg cam tươi với khách khác. Đồ uống có cồn là của hiếm trên xứ sở Hồi giáo này và chỉ có đám khách du lịch “ngoại đạo” mới thích. Đến cả một nhóm vắt vẻo trên khoảng chục con lạc đà cũng “thủ” một ít bia hộp và vài chai vang nổ, hớn hở khoe nhau thành tích.

Không thồ hàng tạ hàng như xưa nữa, lũ lạc đà bước nhẹ tênh thồ du khách băng qua 'chảo lửa' Sahara

Nhìn thấy lạc đà, chúng tôi không mặn mà mấy vì đã có kinh nghiệm chẳng dễ chịu gì khi tiến vào Sahara từ ngả Morocco rồi. Mới lắc lư trên lưng lạc đà một bướu có hai ngày một đêm thôi mà tưởng chừng toàn bộ phần thân dưới không còn là của mình nữa, lại trèo vội lên xe ngay. Ayman nói, cụ nội anh những ngày cuối đời hướng đôi mắt mờ đục ra khoảng sáng ngoài cửa như nói với chính mình: chỉ có những kẻ mạnh nhất, kiên cường nhất mới tồn tại được trên Sahara.

Người Berber buôn thảm ở Morocco mời khách uống trà bạc hà trên đường tới Sahara

Không nhà cửa, không người qua lại, không phố xá, không điện, chẳng có gì ngoài cát mênh mông đẹp đến rợn người. Có đoạn chỉ toàn núi sỏi đen sì nhức mắt hoặc cả một bình nguyên đá hộc. Cỏ đã ít, chỉ lơ phơ nhưng cũng chẳng có mấy sắc diệp lục. Nhưng buổi sớm nhìn kỹ trên mặt cát vẫn còn hơi ẩm của đêm, thấy nhiều dấu vết của sự sống lắm. Dấu chân của đủ loại con vật để lại khiến người lữ khách cứ loay hoay đi theo muốn tìm đến tận tổ. Dẫu sao cũng qua được lớp vỡ lòng của Ayman dạy nhận biết các dấu chân nên cũng tự đoán được đâu là dấu bọ cạp, đâu là vết rắn bò, chân chim, thỏ hay chuột, cáo sa mạc hay loài gặm nhấm, vệt nào là phân lạc đà rơi nảy dài trên cát…

Để trèo lên các đụn cát nên bám theo đường sống lưng

Và ánh bình minh soi rọi cảnh tượng hùng vĩ của những đụn cát óng với vô vàn đường cong quyến rũ, những lằn cát mê ly và các sống lưng mỏng mảnh. Vẻ đẹp huy hoàng của sa mạc lúc ấy đã làm lu mờ những mệt nhọc đường dài hoang vắng. Những háo hức được chiêm ngưỡng sa mạc trắng khi hoàng hôn xuống lại khiến người lữ khách hăng hái tháo gấp lều, vừa dọn rác bỏ vào xe, mang thức ăn thừa ra sau tảng đá cho thú hoang vừa hát là lá la. Có khi hôm nay sẽ trần trụi vùi mình trong cát nóng để tắm đúng kiểu dân sa mạc mong gột sạch tâm hồn bằng thứ cát tinh khôi của trời đất một lần. Dẫu biết rằng hồn không thuộc về Sahara…

Theo Depplus 

Những vẻ đẹp chỉ có ở Sahara

Đặt chân đến thành phố Ouarzazate, chúng tôi bắt đầu cảm nhận được bầu không khí sa mạc khi những ngọn gió nóng khô rang liên tục táp vào người. Cách đây vài thập niên, Ouarzazate dày đặc di tích của Morocco là điểm du lịch mới lạ hấp dẫn với dân châu Âu. Giờ đây với nhiều người, thành phố chỉ còn là cánh cổng dẫn vào Sahara mênh mông huyền bí. Cung đường mà đoàn chúng tôi đi bám dọc theo thung lũng sông Draa, con sông hẹp nhưng đã làm nên một đời sống riêng giữa sa mạc lớn nhất thế giới.

Len lỏi giữa sa mạc mênh mông là dòng sông tạo được một thung lũng xanh tươi

Xuôi thung lũng thăm ốc đảo ngàn năm

Theo lời Abbi, hướng dẫn viên người gốc Berber thì ý nghĩ Sahara chỉ toàn cát và đụn cát là hết sức sai lầm. Sa mạc chứa trong lòng nó nhiều phong cảnh đa dạng, từ sông xanh, thung lũng hoa hồng, ốc đảo tươi mát cho đến núi đá dựng đứng và hoang mạc đá ngoạn mục. Chúng tôi sẽ bắt đầu khám phá một phần cảnh quan đó từ thị trấn Zagora nằm ở tận cùng phía nam sông Draa, nơi tập trung nhiều nhà hàng khách sạn và các đại lý bán tour thám hiểm sa mạc. Cung đường 160km từ Ouarzazate đến Zagora đi ngang nhiều cánh rừng cọ và chà là xanh mướt. Xen kẽ còn có những vườn cam, olive, lựu, nho, sung, nhiều nơi còn trồng cả lúa mì và rau. Làng xóm tuy thưa thớt nhưng nhà cửa xây dựng chắc chắn, sạch sẽ. Các kiến trúc vẫn theo phong cách Kasbah cổ truyền làm bằng đất đỏ nện dày và cao nổi bật giữa nền trời xanh ngắt. Một Kasbah thường là chỗở của nhiều gia đình, trong đó có cả kho lương thực, chỗ nuôi gia súc và nơi ẩn náu. Trước đây, mỗi Kasbah thường là thành trì của mỗi bộ lạc. Vì các bộ lạc hay xảy ra xung đột nên Kasbahs luôn được xây dựng kiên cố. Thế mới biết trong sa mạc cũng có lắm thứ để tranh giành!

Lều của người Berber sống trong hoang mạc

Sahara có khá nhiều ưu đãi để cho người dân sống ở đây mưu sinh không đến nỗi quá vất vả. Những vườn cây argan thưa thớt mà đoàn đi ngang qua là một ví dụ. Argan chỉ mọc ở sa mạc và cho ra loại hạt chứa tinh dầu đắt tiền dùng làm mỹ phẩm. Nhưng cây argan hấp dẫn ở chỗ mỗi cành cây mảnh mai có đến năm, bảy chú dê núi đậu vắt vẻo. Trong điều kiện khô hạn, khan hiếm nước uống và đồ ăn, loài dê này buộc phải thích nghi với cuộc sống trên cây. Dê sa mạc Morocco có thể dễ dàng leo lên những nhánh cây nhỏ xíu và giữ thăng bằng một cách siêu đẳng. Bất chấp cành cây cong trĩu gió thổi đung đưa, chúng vẫn đứng vững vàng. Không chỉ thế, chúng còn có thể nhảy từ cành này sang cành khác rất chính xác chẳng khác gì loài khỉ. Xe chúng tôi còn đi ngang qua thung lũng trồng toàn hoa hồng. Nằm cạnh một khúc sông khá rộng nên những cánh đồng hoa ở đây trông cũng tươi mát. Đạo Hồi vốn ưa chuộng nước hoa hồng nên thung lũng này đã có nhiều thập niên ăn nên làm ra. Hình ảnh mấy cô, mấy chị người Berber (Berber là tộc người lớn và lâu đời nhất ở Morocco trước khi người Arab tràn tới) đầu quấn khăn sặc sỡ, đội thêm rổ hoa lớn trên đầu trông thật vui mắt.

Lều của người Berber sống trong hoang mạc

Tới Zagora, màu xanh thu hẹp lại. Thị trấn cổ tọa lạc trên đồi. Giữa cát vàng và trời xanh nhức mắt, phố phường bằng đất lại càng hắt ra màu đỏ sậm bên dòng sông nước đã khô cạn. Phong cách kiến trúc Berber Bắc Phi được bảo tồn khá nguyên vẹn. Cả quần thể xây dựng hòa hợp với thiên nhiên đơn sắc. Trong phố nhìn đâu cũng thấy tường đỏ đắp họa tiết cầu kỳ bằng đất sét. Các đĩa gốm, thảm lông cừu treo đầy tường nhìn như những bức tranh nhiều màu rực rỡ. Zagora chính là ốc đảo cuối cùng của dải thung thũng ven sông dài 1.200km. Từ đây trở đi, Sahara sẽ chỉ toàn một màu vàng của các đụn cát kéo dài đến chân trời. Ở đây chúng tôi gặp nhiều đoàn du lịch với đủ mọi quốc tịch. Có đoàn đi xe địa hình, có đoàn đi motor nhưng phổ biến nhất là lạc đà. Đi đâu cũng nhìn thấy lạc đà cho thuê có đủ mọi giá cả tùy theo con mập mạp hay ốm yếu. Lạc đà giờ chỉ để phục vụ du lịch chứ chẳng ai dùng chúng để chuyên chở nữa. Nghe đâu mỗi con lạc đà có giá trên dưới 1.000 euro, bằng một chiếc xe gắn máy ở Việt Nam.

Những vách đá dựng đứng cao đến hơn 300 mét

Hẻm núi và hoang mạc đá  của Sahara

Sau khi quay lại Ouarzazate để ăn tối và nghỉ đêm, chúng tôi lại lên đường khám phá tỉnh Errachidia thuộc miền Trung Morocco và cũng thuộc Sahara. Đường đi ngang qua Dades, thung lũng dọc theo sông nổi tiếng thứ nhì ở Morocco. Lại cũng đi ngang qua rừng cọ, rừng olive rồi hàng chục quần thể Kasbah dựa vào vách núi Atlas. Càng đi, thung lũng càng hẹp lại và đường dốc dần lên. Màu xanh của cây cối dần được thay bằng vách đá hai bên dựng đứng cao đến hơn 300 mét, lối đi ở giữa chỉ rộng chừng 20 mét.

Kiến trúc điển hình của một Kasbah chỉ có ở Sahara

Ăn trưa ở thành phố Tinghir xong, đoàn tiến vào tỉnh Errachidia. Lúc này khung cảnh bên đường lại càng đẹp và hùng vĩ. Thiên nhiên đa dạng và lướt qua mắt thật nhanh bởi đường sá quá tốt. Có những đoạn sa mạc rực rỡ ánh nắng mặt trời với cảnh đồi núi đất đỏ, có những đoạn lại giống châu Âu với rừng thông và khí hậu se lạnh. Đường chúng tôi đi phải vòng qua mấy ngọn núi nên có nhiều đoạn nhìn xuống vực mà chóng cả mặt. Rồi thảo nguyên bát ngát hiện ra trước mắt với những đàn cừu, đàn dê thong thả gặm cỏ. Trời xanh, cỏ lún phún xanh. Điểm xuyết là cánh cò trắng muốt. Nhìn kỹ còn thấy cò ung dung đậu cả trên lưng cừu. Khung cảnh bình yên đến nao lòng!

Vẻ đẹp huyền ảo của sa mạc dưới chân núi Atlas trong buổi sớm mai

Điểm đến kế tiếp của chúng tôi sẽ là thị trấn Goulmima, một ốc đảo phồn thịnh giữa thảo nguyên khô cằn. Càng gần tới nơi, thảo nguyên càng lộ vẻ cằn cỗi vì màu đỏ của đất lan rộng, lất át màu xanh cỏ cây. Thật khó tin là thuộc địa phận Sahara mà du khách phải lấy thêm áo mặc vào bởi càng lên cao càng lạnh, dù mặt trời vẫn chói lọi trên cao. Xe chạy vòng vèo giữa dãy núi chót vót, ai nấy hồi hộp nhìn những tảng đá lớn bám hờ hững trên vách núi. Hướng dẫn viên phải ra sức trấn an là trước nay chưa từng có tảng đá nào lăn xuống đường, có lẽ là do cấu tạo địa chất đặc biệt ở đây. Thật hú vía! Goulmima được bao quanh bởi dãy núi cao gần 3.000 mét so với mực nước biển, trong đó ngọn cao nhất hơn 4.000 mét. Có núi trên đầu, có sông dưới chân. Goulmima sở hữu rừng cây chà là, hạnh nhân và olive tươi tốt nhờ con sông ôm trọn lấy ốc đảo. Cộng đồng chủ yếu là người Berber này rất thân thiện. Dù chưa có đến 2 vạn dân, Goulmima vẫn lưu giữ được nét văn hóa truyền thống đậm màu sắc Bắc Phi. Khách du lịch đến đây sẽ được ngồi trong những chiếc lều kiểu cổ, thưởng thức âm nhạc đặc trưng của Sahara. Kế đến là buổi thưởng trà, món trà bạc hà “đúng kiểu” tại đây đòi hỏi sự pha chế khéo léo và giàu kinh nghiệm chẳng kém gì trà đạo tại Nhật Bản…

Cung đường núi hiểm trở để lên ốc đảo Goulmima

Đặt chân lên những thung lũng và thảo nguyên giữa lòng Sahara, nhiều người chợt nhận ra rằng sa mạc không hề đơn điệu và cái nắng chói chang không hẳn sẽ hủy diệt những vẻ đẹp bí ẩn. Một phần nhờ nắng, nhờ gió và nhờ cát mịn mà sa mạc đã giữ lại được nhiều cảnh sắc tuyệt vời từ thời xa xưa.

Tấn Minh (DNSGCT)