Câu chuyện của Dresden là câu chuyện muôn thuở trong thế giới hiện đại, khi lợi ích phát triển mâu thuẫn với việc gìn giữ và bảo vệ các di sản văn hóa...
| Con đường di sản văn hóa
Trong bao nhiêu cách để chọn điểm đến cho một cuộc du hành, Lã Hoa thích được đến thăm những di sản văn hóa. Con đường này đã đưa chị qua Melaka, La Habana, Riviera Maya, Roma, Paris, Barcelona, Bruges, Bath, London, Warszawa, Krakow, Berlin, Salzburg, Dresden, Praha… Càng đi càng thấy những cảm nhận mơ hồ trở nên rõ nét hơn, khi được tận mắt thấy con người đã phá hoại rồi khôi phục, nâng niu gìn giữ rồi rũ bỏ lịch sử bằng nhiều cách rất khác nhau ra sao. Những bài viết về hành trình trên con đường di sản văn hóa này chỉ là những câu chuyện nhỏ, nhưng có thể là những bài học lớn mà ở Việt Nam ngày càng có nhiều người quan tâm: Công cuộc bảo tồn và khôi phục những di sản văn hóa trên thế giới.
|
Mùa hè năm nay ở châu Âu thời tiết thất thường, vừa mưa lạnh đấy rồi ngay lập tức trở nóng hun người. Cảm giác khi chạy xe vào thung lũng bao giờ cũng kèm theo chút lo âu, khác hẳn khi đi lên núi hay về phía biển. Nghĩa là không thoáng rộng mà hơi tù túng, quanh co. Hai bên đường không còn những cánh đồng rộng mở, nặng trĩu lúa mì; những thảm cỏ xanh, hoa cải vàng, hoa oải hương tím; những triền đồi xanh mướt lá nho hay những ruộng ngô non. Suốt mấy trăm cây số từ Berlin tới Dresden, rồi Praha, chỉ có những rặng cây xanh rì, không biết bắt đầu từ đâu và kết thúc ở đâu. Khí trời oi bức, khó thở trước một cơn mưa lớn. Nỗi buồn về trận lụt mười năm trước ở Trung Âu, nặng nhất ở lưu vực sông Elbe và Vltava vẫn phảng phất đâu đó, sau những ngôi nhà thấp bé vùng ngoại ô, lặng lẽ thu mình dưới bầu trời tím thẫm.
Vừa đi chúng tôi vừa bàn tán về tai ương khá hi hữu này. Vài chục người chết, vài chục ngàn người mất nhà cửa, vài chục tỉ euro hóa thành mây khói. Song có lẽ nặng nề nhất là cảm giác tan hoang khi nhìn khu phố cổ Praha và Dresden sau trận lụt. Nhiều người liên tưởng tới đống gạch vụn sau trận bom rải thảm Dresden của quân Đồng minh hồi tháng Hai năm 1945. Dresden không may mắn như Praha cách đó có 150 cây số, hầu như còn nguyên vẹn sau chiến tranh. Chỉ vỏn vẹn trong ba ngày, cơn bão lửa (theo lời thủ tướng Anh Churchill) của không quân Anh và Mỹ đã trút xuống thành phố được mệnh danh là xinh đẹp nhất nước Đức 39 tấn bom, và cướp đi mạng sống của hơn 22 ngàn dân thường. Khu thành cổ với những tòa nhà kiến trúc hậu Phục hưng, những bức tường Gothic kỳ bí hay những đường cong Baroque thần thánh gần như bị san phẳng. Chiến tranh đã chứng tỏ con người, kể cả khi nhân danh chính nghĩa, có khả năng tàn phá mạnh hơn thiên nhiên nhiều lần.
Và con người cũng dọn dẹp đống đổ vỡ của quá khứ theo nhiều mục đích khác nhau, chứ không hẳn chỉ để làm sống lại hình ảnh xưa cũ. Những thập kỷ hậu chiến chứng kiến sự song hành của hai quá trình – tái thiết và phát triển - nhiều khi triệt tiêu, nhiều khi cộng hưởng. Có những tòa nhà đổ bị dỡ bỏ hoàn toàn, nhiều tòa khác lại được bảo tồn; có tòa được phục chế, cũng có tòa được xây lại theo nguyên bản.
Riêng ở Dresden, trong thời kỳ chiến tranh lạnh, chính quyền muốn tạo ra diện mạo mới cho thành phố, biến đô thị phong kiến xứ Saxon thành trung tâm nghiên cứu công nghệ XHCN tầm cỡ của Đông Âu. Vào thời kỳ này, Dresden có may mắn hơn. Tuy một số ít nhà thờ, cung điện và nhà hát hoàng gia bị phá dỡ “để xóa đi hình ảnh một Dresden cổ lỗ và phù hoa”, rất nhiều công trình tuyệt đẹp đã lần lượt được khôi phục bằng tiền đầu tư của chính phủ, các nhà băng, các quỹ viện trợ từ nước ngoài hoặc các cá nhân hảo tâm. 180 triệu euro đã được bỏ ra để xây dựng lại nhà thờ Frauenkirche. Mái vòm Baroque cầu kỳ như nguyên bản của nó được cất nóc vào năm 2005, trước lễ kỷ niệm Dresden 800 năm. Trước khi nước Đức thống nhất, từng có kế hoạch chỉ giữ nguyên trạng nền nhà thờ cũ để làm chứng tích chiến tranh và để “răn đe những cuộc tàn phá trong tương lai”.
Chúng tôi ngồi nhấm nháp món Sauerbraten mit Rosiner Soße und Klößen (thịt lợn nướng om rưới sốt mứt nho, ăn kèm bánh khoai tây nhào bột bánh mì hấp và cải bắp tím xào táo), đặc sản Dresden, trong một quán ăn ngay trước cửa nhà thờ. Nắng chiều hắt chút óng ánh lên cây thánh giá bằng vàng ròng trên nóc nhà thờ, quà tặng của thành phố Edinburgh xứ Scotland. Mảng tường sót lại sau trận bom, được giữ nguyên vị trí, còn lấp loáng nước mưa. Nếu không có chứng tích ấy thì quảng trường Neumarkt râm ran tiếng vó ngựa, tiếng cười nói của du khách có vẻ như chưa từng trải qua một cuộc tàn phá nào. Nghe nói các công trình khác trên quảng trường sẽ tiếp tục được chăm sóc, trong một kế hoạch tổng thể dài hơi, nhiều năm tới. Không thể tính được bao nhiêu công sức, trí tuệ, tiền của được bỏ ra vì di sản văn hóa này.
Ở những thành phố Đức khác mà tôi đã đi qua, như Frankfurt, Munich, Berlin, Aachen, các công trình kiến trúc thuộc hàng di sản văn hóa liên tục được sang sửa. Đâu đâu cũng ngổn ngang dàn giáo và cần cẩu. Những thanh chắn đường hay những tấm bạt phủ làm du khách nản lòng, vì không thể chụp được một tấm ảnh ������ng ý. Sau nhiều năm ở tình trạng như vậy, Dresden giờ nom rất tươm tất. Giới chuyên môn cho rằng Dresden tỏ ra thành công nhất về chất lượng cũng như số lượng những tòa nhà cổ được bảo tồn, phục chế hay xây lại. Bất kỳ du khách nào cũng phải nín thở hay trầm trồ trước vẻ đẹp của thung lũng Elbe vừa cổ kính vừa hoang dã.
Muenzgasse, phố đi bộ nổi tiếng, mới được trùng tu, nối khu quảng trường nhà thờ với đại sảnh Elbe Terrace.
Một bức tranh cổ khuyết danh miêu tả quang cảnh Elbe Terrace, Đại sảnh bên bờ Elbe năm 1855.
Song đáng tiếc là 5 năm sau khi được phong di sản văn hóa, thung lũng Elbe bị UNESCO tước mất danh hiệu này. Chuyện là chính quyền và dân chúng thành phố đã lựa chọn việc tiếp tục xây dựng Waldschlösschen, một cây cầu hiện đại vắt qua sông Elbe, được thiết kế để giảm nạn kẹt xe trên trục giao thông giữa trung tâm và vùng ngoại vi thành phố. Nhưng cây cầu lại nằm trong bán kính “cấm địa” 2km của khu di sản. Việc xây cất cầu còn bị kết tội làm cho giống dơi móng ngựa sắp tuyệt chủng có nguy cơ bị biến mất luôn. Gay cấn hơn là vụ chặt một cây cổ thụ 200 năm tuổi. 13 người trong tổ chức bảo vệ môi trường Robin Wood đã biểu tình bằng cách sống trong mưa tuyết tháng Giêng 2008 suốt mấy chục ngày, dưới những tán cây. Phải khó khăn lắm cảnh sát, trang bị tận răng, mới lôi được họ đi chỗ khác, và cái cây bị chặt ngay sau đó.
Thực ra thì dự án xây cầu đã từng bị xếp xó cả trăm năm trước. Vừa mới được Hội đồng thành phố lôi ra phê duyệt đã bị UNESCO cho ngay một án treo kèm theo lời cảnh cáo “nếu tiếp tục xây sẽ tước danh hiệu di sản của Thung lũng”. Vì lời cảnh cáo này mà việc xây cầu đã bị đình chỉ vào năm 2006. Song số đông vẫn thấy nạn kẹt xe là đáng sợ hơn, như kết quả của một cuộc trưng cầu dân ý. Tranh luận tràn từ ngoài đường vào trong tòa án. Trong "một ngày buồn của nước Đức” (theo lời Phó Tổng thống đương nhiệm Bundestag), tòa án thành phố phán quyết cho tiếp tục dự án, bỏ qua kiến nghị với hơn 40 ngàn chữ kí (chỉ ít hơn số người tán thành việc xây cầu một chút). Thung lũng Elbe trở thành di sản UNESCO đầu tiên ở châu Âu và thứ hai trên toàn thế giới bị tước danh hiệu vào năm 2009.
Cầu Augustus, cây cầu cổ nhất trên sông Elbe
Câu chuyện của Dresden là câu chuyện muôn thuở trong thế giới hiện đại, khi lợi ích phát triển mâu thuẫn với việc gìn giữ và bảo vệ các di sản văn hóa. Nhưng dù sao mặc lòng, thung lũng Elbe trong mắt tôi vẫn đẹp và nên thơ, kể cả khi cây cầu kia được hoàn tất. Và việc tái thiết Dresden vẫn là một kỳ công đáng nể phục. Phải có tình yêu, lòng quyết tâm, sự khôn ngoan và nỗ lực phi thường, người Đức mới làm được như vậy.
Bức tranh nổi tiếng trên tường mô tả đám rước các hoàng tử trên con đường sau cung điện và nhà thờ Hoàng gia Dresden.
Trời vẫn oi bức sau cơn mưa. Tôi nốc cạn li Rhabarbersaft (một loại rau chua ép), cũng là đặc sản của vùng. “Mình có bao giờ trăn trở về những gì đã xảy ra với ga Hàng Cỏ, tháp Rùa, Hoàng Thành, chợ Đồng Xuân, Ô Quan Chưởng, cầu Long Biên, đại nội Huế, phố cổ Hội An, hay những tòa nhà cổ của thành Gia Định, Sài Gòn, chợ Lớn xưa... như cách của những người Dresden chưa nhỉ”? Chị phục vụ có mái tóc bạch kim và đôi mắt nâu thẫm hóm hỉnh hỏi tôi có muốn uống thêm một li nữa không. Không biết tiếng Đức nên tôi không cảm nhận được giọng của chị khá “tỉnh lẻ”, như lời bạn tôi nhận xét. Giọng nói, đồ ăn thức uống, kiểu cách ăn mặc, tóc tai mỗi vùng một khác. Kiến trúc và cảnh vật cũng vậy. Không thể nói một cách hời hợt rằng châu Âu nhỏ và chỗ nào cũng na ná như nhau. Dresden là Dresden, dù ai đó có gọi đây là Florence trên sông Elbe.
Đứng giữa những tòa nhà được xây dựng lại giống như bức tranh năm 1855, thấy ngưỡng mộ dân Đức và hổ thẹn với thái độ thờ ơ trước di sản văn hóa của mình.
Ý nghĩ về sự thờ ơ vẫn dai dẳng khi tôi dạo bước qua sân Bảo tàng Giao thông. Bố tôi, một nhà khoa học giao thông vận tải, chắc đã từng vào đây nhiều lần trong thời gian làm luận án tiến sĩ ở Dresden. Có lẽ những ý tưởng về phát triển giao thông đô thị Việt Nam được manh nha từ những ngày ông sống ở đây, sau đó được trình bày một cách tâm huyết và cặn kẽ trong các cuốn sách và bài viết của mình. Nhưng tôi chưa từng lưu tâm đến những gì ông viết, chưa từng tham gia hay theo dõi một hội thảo nào về di sản văn hóa nhân dịp Sài Gòn 300 năm, Thăng Long - Hà Nội 1000 năm... Nếu ai cũng thờ ơ như tôi, không đóng góp gì cho việc bảo tồn di sản văn hóa của nước mình, thì liệu kì tích có thể xảy ra ở nhiều nơi trên thế giới, như thành cổ Warszawa, liệu có được tái thiết như ngày nay không nhỉ? Câu hỏi dường như không ăn nhập gì với món thịt om và li nước ép rau chua Dresden, đưa hồi ức của tôi đến một thành phố khác vừa đi qua - một “nơi chốn kém may mắn của lịch sử”, bị phá hủy nặng nề nhất sau Thế chiến II.
Trước nhà thờ Hoàng gia được xây dựng lại, nếu không có chiếc xe điện thì giống như một đường phố thế kỷ 19.
Theo Đẹp
Chiêm ngưỡng kho báu ở Dresden
Kho báu của ông hoàng August Đệ nhị
Nằm cách Berlin 180km và cách Praha 160km, Dresden – thành phố lớn thứ tư của nước Đức chỉ khoảng 523.000 dân nhưng thu hút đến hơn ba triệu du khách mỗi năm. Trên chuyến tàu đếnDresden, khi qua cầu Marien dẫn vào phố Cổ, mọi cặp mắt du khách đều nhất loạt nhìn sang bên trái, chiêm ngưỡng cụm công trình cổ kính bằng đá sa thạch nhuộm màu thời gian với những đỉnh tháp nhọn in hình xuống mặt nước sôngElbe. Chúng tôi cũng thu trọn quang cảnh trung tâm thành phố trong một tấm hình rồi tâm trí náo nức muốn tàu dừng ngay đó mà chạy đến sát gần từng bức tường, cụm tượng. Thủ phủ của bang Sachsen này do phát minh ra được loại sứ đẹp tinh tế vào đầu thế kỷ XVIII, sau đó thu được rất nhiều tiền từ việc cung cấp các sản phẩm đồ sứ cho sinh hoạt, trang trí khắp các cung đình và dinh thự của giới quý tộc châu Âu nên trở nên thịnh vượng trong một thời gian dài. Ông hoàng August Đệ nhị trị vì xứ Sachsen từ 1694-1733 đã để lại dấu ấn mạnh mẽ của mình khi cho xây dựng một loạt công trình kiến trúc kiểu Baroque ở Dresden và vùng phụ cận, để rồi thành phố này trở thành di sản thế giới và xứng danh là một trong những biểu tượng của phong cách Baroque. Là một người sưu tập nghệ thuật, lại vô cùng giàu có nhờ việc xuất khẩu đồ sứ khắp châu Âu, August Đệ nhị rộng tay chi tiền mua tranh của các họa sĩ nổi tiếng người Ý, Hà Lan, thậm chí còn mời các danh họa tới lâu đài của ông ở dài ngày để sáng tác riêng cho phù hợp với từng dinh thự. Bảo tàng tranh của các họa sĩ cổ điển tại Dresden chứa một bộ sưu tập tranh quý giá chẳng kém gì bảo tàng nổi tiếng ở Florence (Italia) hay bảo tàng Prado ở Madrid (Tây Ban Nha).
Những hàng cột lộng lẫy ở sảnh nhà hát Semper danh tiếng
Bước vào bảo tàng tranh Alte Meister, người xem có cơ hội chiêm ngưỡng tận mắt những bức tranh của các họa sĩ Ý lừng danh như Raffael, Giorgione, Tizian… hay các họa sĩ Hà Lan, Bỉ, Pháp và Đức như Rubens, Rembrandt, Jordaens, Van Dyck, Jan van Eyck, Dürer, Cranach và Holbein. Bức tranh Nàng Vệ nữ đang ngủcủa danh họa Giorgione sáng tác trên khổ lớn thật ấn tượng. Tranh chiếm cả bức tường và lại đặt đối xứng với một bức vẽ nàng Vệ nữ cũng cùng chủ đề của họa sĩ… tại bức tường đối diện. Và làm sao có thể bỏ qua bức tranh Sixtine Madonnavô giá của Raphael cách đó hai gian phòng. Hình ảnh Đức mẹ bế chúa Hài đồng trên tay thật thanh thoát, bay bổng cùng với những mơ màng của hai thiên sứ có cánh đang ngước nhìn lên ở cuối bức tranh.
Tượng sứ cổ Meissen, loại sứ đầu tiên của châu Âu
Bảo tàng tranh quý của Dresden nằm ngay trong cung điện Zwinger xây hình móng ngựa, cũng là một công trình kiểu Baroque để đời của August Đệ nhị. Cung điện này vốn là nơi tổ chức các hoạt động giải trí ngoài trời cho ông hoàng và các quần thần. Ở Zwinger, người xem còn được chiêm ngưỡng bộ sưu tập đồ sứ cổ Trung Hoa, Nhật Bản và châu Âu của ông hoàng.
Tượng August Đệ nhị dát vàng
Không chỉ mê sưu tầm tranh, đồ sứ, August Đệ nhị còn rất chuộng nghệ thuật chế tác kim hoàn, mỹ nghệ. Ông đặc biệt khoản đãi một nhà chế tác kim hoàn tài ba tên là Dinglinger. Hằng năm ông chi những khoản tiền khổng lồ và cấp nguyên liệu quý như ngọc trai tự nhiên, kim cương, ngọc, vàng, bạc… để Dinglinger đưa ra những bản vẽ tuyệt nhất cho xưởng chế tác của mình, rồi thực hiện nên các tác phẩm đồ sộ và tinh tế bậc nhất. Một khi đã bước vào phòng trưng bày Grünes Gewölbe (phòng Xanh) hay Historiches Grünes Gewölbe (phòng Lịch sử), người xem của thời hiện đại sẽ không ngớt trầm trồ trước các tác phẩm tinh xảo đến diệu kỳ. Những tác phẩm chạm khắc trên hạt bồ đào bé xíu phải nhìn qua kính hiển vi để thấy từng đường nét tài tình, những chiếc bình bằng pha lê tự nhiên nguyên khối long lanh, các đồ mỹ nghệ chạm khắc trên ngà voi độ chính xác không máy móc nào tạo ra nổi, những bức tượng làm từ trai ngọc tự nhiên, gỗ và đá quý sinh động, cho đến tác phẩm đồ sộ nhất mô tả hoạt cảnh lễ mừng sinh nhật quốc vương Ấn Độ với hàng nghìn nhân vật, từ vua quan chư thần các nước đến ngựa, voi, lạc đà…
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét