​Bursa, sự hòa hợp giữa quá khứ và hiện đại

TTO - Bursa là thành phố ưa thích của rất nhiều du khách đến Thổ Nhĩ Kỳ bởi bên cạnh những công trình hiện đại, những kiến trúc lịch sử từ triều đại Ottoman vẫn tồn tại thách thức thời gian. 

Một giáo sĩ Hồi giáo ngồi nghỉ ngơi bên cạnh nhà thờ Hồi giáo Xanh - Ảnh: KIM NGÂN

Người Ottoman bắt đầu tiểu vương quốc của họ ở vùng thôn quê về phía đông của Bursa, nên Bursa từng là thủ đô đầu tiên của đế quốc Ottoman (1326-1365). Vì thế, những di tích quan trọng của thành phố có lịch sử ngay từ thời kỳ đầu của triều đại Ottoman.

Bursa là thành phố nằm ở phía tây bắc đất nước Thổ Nhĩ Kỳ, cách biển Marmara hơn 20km. Được những người Bithynia thành lập từ thế kỷ 2 trước Công nguyên và hoàng đế Bithynia đặt tên là Prusias, nhưng sau đổi thành Prusa và cuối cùng mang tên Bursa như hiện nay.

Hiện nay Bursa là thành phố dân cư đông đúc thứ 4 ở Thổ Nhĩ Kỳ sau Istanbul, Ankara và Izmir. Đặc biệt, đây là vùng đất rất nổi tiếng với những mặt hàng như đào, hạt dẻ và lụa. 

Tình cờ ghé qua Bursa trong chặng đường xuyên Thổ Nhĩ Kỳ, chúng tôi được chị Ahu - người phụ nữ bản xứ mà mình ở - nhờ dẫn đi tham quan thành phố trong một ngày mùa thu đầy nắng.

Từng là một trung tâm giao dịch lụa lớn nhất dưới thời đại Byzantine và cuối triều đại Ottoman, nên lang thang khám phá những ngôi chợ cũng khiến tôi mê mẩn với những chiếc khăn lụa rực rỡ và những chiếc đĩa gốm trang trí hoa văn tinh xảo.

Dạo bộ ngắm phố phường Bursa cũng đủ khiến tôi mãn nguyện, không thôi trầm trồ về những kỳ quan của dân tộc Thổ Nhĩ Kỳ. 

Những con phố ở Bursa - Ảnh: KIM NGÂN

Điệu nhảy của giáo sĩ Hồi giáo - Ảnh: KIM NGÂN

Bức tượng Osman Gazi, người sáng lập triều đại Ottoman - Ảnh: KIM NGÂN

Nhà thờ Hồi giáo Ulu Cami (còn gọi là Bursa Grand Mosque) là cột mốc của kiến trúc Ottoman thời kỳ đầu, vốn sử dụng nhiều yếu tố lấy từ phong cách Seljuk, được xây dựng từ năm 1396-1399 theo lệnh của hoàng đế Ottoman là Bayezid I.

Tòa nhà có hình chữ nhật lớn gồm 20 mái vòm và 2 tháp chuông. Có ý kiến cho rằng 20 mái vòm  được xây dựng thay vì xây riêng biệt 20 nhà thờ Hồi giáo khác nhau mà hoàng đế đã hứa sau trận thắng Nicopolis vào năm 1396.

Bên trong thánh đường có đài phun nước cho các tín đồ có thể tẩy rửa trước khi cầu nguyện. Điểm đặc biệt của nhà thờ Hồi giáo với 192 chữ viết thư pháp trên tường bởi các nhà thư pháp nổi tiếng thời Ottoman.

Cách Ulu Cami không xa là Bảo tàng thành phố Bursa, nơi chị Ahu bảo nên đến để “khám phá lịch sử thành phố”. Quả thật sau khi lang thang ngắm thành phố của hiện tại, không còn gì bằng khi được vào bảo tàng để chạm vào quá khứ với những hình ảnh, hiện vật ngàn xưa hiển hiện trước mắt. 

Đến Bursa có một nơi nhất định không thể bỏ qua, đó là khu tổ hợp nằm cạnh nhau mang màu xanh đặc trưng theo tên gọi của mình. Green Tomb (hay Yeşil Türbe - lăng mộ Xanh) là lăng mộ hoàng đế Mehmed I (1412-1420) của đế quốc Ottoman và là biểu tượng của thành phố Bursa.

Nhà thờ Hồi giáo Ulu Cami - Ảnh: KIM NGÂN

Bên trong nhà thờ Hồi giáo Ulu Cami - Ảnh: KIM NGÂN

Nhà thờ Hồi giáo Xanh - Ảnh: KIM NGÂN

Green Mosque (hay Yeşil Camii - nhà thờ Hồi giáo Xanh) bên trong có lăng mộ, đài phun nước bằng đá cẩm thạch trắng nằm trong hồ hình bát giác ở khu vực cầu nguyện và kiến trúc xây theo hình chữ thập. 

Bên ngoài thánh đường có khu vực uống trà ngắm cảnh xuống thung lũng Bursa và núi Uludağ. Nhà thờ được xây vào thời hoàng đế Mehmed I giữa năm 1419-1421, được trùng tu sau biến cố động đất năm 1855 và tiếp tục sửa chữa nhiều lần.

Hai tòa tháp được xây theo kiến trúc Baroque nên khi nhìn vào sẽ nhận ra ngay sự tương phản trong kiến trúc mới - cũ. Mặc dù các kiến trúc sư đã cố gắng nhưng vẫn không thể phục dựng được nguyên bản kiến trúc thời kỳ đầu của triều đại Ottoman. 

Vật liệu xây dựng thánh đường chủ yếu lấy từ đá sa thạch và dùng những tấm đá cẩm thạch phủ lại. Bên trong có nhiều chữ thư pháp và nội thất khảm trang trí màu xanh, vì thế mà được đặt tên là nhà thờ Hồi giáo Xanh.

Cửa hàng trên phố - Ảnh: KIM NGÂN

Trẻ em chơi đùa trên phố - Ảnh: KIM NGÂN

Do thời gian lưu lại Bursa quá ít nên chúng tôi đã bỏ lỡ nhiều nhà thờ, bảo tàng, pháo đài Balabancik và Gazi Aktimur, bức tường thành, ngôi làng cổ Cumalıkızık 700 năm tuổi với 265 ngôi nhà gỗ rực rỡ màu sắc hay đi tắm suối nước nóng.

Chị Aha bảo nếu đến lần sau, nhất định chị sẽ đưa đi ngắm cây cổ thụ Inkaya Sycamore gần 600 tuổi, cao 35m, đường kính 18,2m trong làng Inkaya, một trong những ngôi làng đầu tiên dưới triều đại Ottoman. 

Hay đến Uludağ (ngọn núi vĩ đại), một trong những ngọn núi cao nhất Thổ Nhĩ Kỳ với độ cao 2,543m nằm rất gần Bursa và là trung tâm mùa thể thao mùa đông chính của đất nước.

Đành hẹn Bursa cho lần hội ngộ sau...

KIM NGÂN

Bursa, cố đô xinh đẹp của Thổ Nhĩ Kỳ

Kinh thành xưa trên con đường tơ lụa

Đại thánh đường Hồi giáo Bursa

Bursa chỉ cách Istanbul, thành phố lớn nhất Thổ Nhĩ Kỳ khoảng 140 cây số nhưng hai thành phố bị ngăn bởi eo biển Marmara nên các phương tiện qua lại đều phải “lụy” phà. Dù bầu trời hôm đó trong xanh và ánh nắng chan hòa nhưng những cơn gió lạnh vẫn liên tục tạt qua chúng tôi, đoàn phóng viên tham gia chuyến khảo sát du lịch Thổ Nhĩ Kỳ do Turkish Airlines, hãng hàng không quốc gia nước này kết hợp với Công ty Fiditourist cùng tổ chức.

Tháng Năm, trời biển Bursa mang vẻ đẹp khoáng đạt, tươi tắn. Nước biển màu ngọc bích ôm lấy những bãi cát trắng tinh. Con đường dẫn vào cố đô uốn lượn qua những đồng cỏ và đồi thông xanh biếc. Xa xa, dãy núi Ulugad đỉnh còn phủ tuyết trắng bắt đầu lờ mờ hiện ra trong mây. Tọa lạc trên dãy núi này là khu nghỉ mát, trượt tuyết lớn nhất của Thổ Nhĩ Kỳ với hệ thống cáp treo hiện đại di chuyển từ trong thành phố đến đỉnh núi. Lên xe, chúng tôi đi ngang qua hai hồ nước rộng lớn được tô điểm bởi rất nhiều tàu thuyền đánh cá đầy màu sắc. Có thể nóiBursađược thiên nhiên ưu ái ban tặng nhiều đồi núi, sông, hồ cảnh sắc xinh đẹp và đa dạng. Đó là một trong những lý do khiến thành phố này được chọn làm thủ đô đầu tiên của đế chế Ottoman.

Cổng chính vào chợ tơ lụa

Không chỉ có thế, ngày xưa Bursa còn là trung tâm giao thương lớn của cả khu vực với vị trí thuận tiện do nằm ở điểm cuối phía tây của con đường tơ lụa. Đến nay, thành phố vẫn là trung tâm giao dịch và thương mại thịnh vượng đứng thứ tư Thổ Nhĩ Kỳ. Những triều đại huy hoàng đã để lại cho Bursa nhiều di tích lịch sử, văn hóa rải rác khắp nơi. Một trong những điểm tham quan nổi tiếng nơi đây là Đại thánh đường Hồi giáo (Great Mosque) hay còn được gọi là Ulu Camii theo tiếng địa phương. Ulu Camii nổi tiếng nhờ kiến trúc cầu kỳ với 20 mái vòm lớn nhỏ luôn nổi bật từ xa. Bên trong thánh đường, những nét chữ Ả Rập được viết bằng mực đen chìm trên tường cũng như các bể nước bằng cẩm thạch mấy trăm năm tuổi đều là những tác phẩm nghệ thuật quý giá.

Các kiến trúc tôn giáo tại đây tuy có quy mô nhỏ hơn những công trình tương tự ở Istanbul nhưng mức độ tinh xảo và cầu kỳ thì có khi còn vượt xa. Điểm đến thứ hai – lăng mộ Xanh là tòa nhà hình bát giác, nơi chôn cất vị vua Hồi giáo (sultan) thứ năm của đế chế Ottoman, người rất được dân chúng yêu mến sống vào đầu thế kỷ XV. Bên trong lăng có tám ngôi mộ hoàng gia được trang trí công phu bằng loại gạch men màu xanh lá khảm đá quý tinh xảo và một cầu thang bằng đá cẩm thạch dẫn đến khu làm lễ. Lăng mộ Xanh nằm trên một ngọn đồi, được bao quanh bởi hàng cây bách cổ thụ cao vút. Từ đây nhìn xuống chúng tôi được chiêm ngưỡng bức tranh phố cổ Bursa yên bình với những con đường lát đá nho nhỏ, hai bên là các dãy nhà gỗ xây kiểu miền núi duyên dáng bày bán rất nhiều hàng thủ công đẹp mắt. Trước hiên nhà, những người phụ nữ Hồi giáo khăn trùm kín tóc cần mẫn ngồi dệt những tấm thảm màu sắc sặc sỡ.

Một cổng nhỏ vào chợ

Phố nhỏ Bursa

Nơi làm lễ trong thánh đường

Chợ cổ muôn màu

Đường phố chính ở Bursa rất rộng và sạch sẽ. Hai bên đường, những luống hoa hồng đỏ thắm được chăm sóc kỹ càng và đài phun nước có mặt ở nhiều nơi. Đây quả là thiên đường cho những ai thích tản bộ. Dưới bóng râm của hàng cây sồi già được cắt tỉa gọn gàng, những cửa hiệu cổ kính được trang trí xinh xắn sẽ mở ra cho du khách một thế giới đầy màu sắc của hàng hóa Thổ Nhĩ Kỳ, từ tơ lụa, thảm, đồ thuộc da, thủy tinh cho đến bánh kẹo, trái cây khô, các loại hạt ăn vặt phong phú và hấp dẫn. Trung tâm thành phố có nhiều dinh thự cổ kính nằm khuất sau những rặng liễu rủ tha thướt.

Cách Camii Orhan, tòa thị chính có tuổi đời hơn bảy thế kỷ không xa là công viên trung tâm đang còn xanh mướt màu lá cây ngô đồng mới trổ. Nằm bên cạnh công viên có khu chợ tơ lụa (Koza Han) luôn nườm nượp khách bốn phương. Ngôi chợ hình vuông gồm bốn dãy nhà ba tầng (một tầng hầm) này được xây dựng vào năm 1491 để làm trạm nghỉ chân cho các đoàn nhà buôn và dần trở thành trung tâm thương mại của cả vùng. Kiến trúc bằng đá vừa bề thế, vừa đậm chất mỹ thuật của chợ làm nhiều du khách phải trầm trồ. Bên cạnh vải vóc, các chủng loại hàng hóa khác cũng vô cùng đa dạng, xứng đáng là ngôi chợ mơ ước của người dân trong khắp mấy tỉnh lân cận. Muốn khám phá hết cả ba tầng và từng ngóc ngách trong chợ có lẽ phải mất đến vài ngày. Mang phong cách đặc trưng của những ngôi chợ Trung Đông, khoảng sân rộng ở giữa Koza Han là nơi để khách buôn nghỉ chân với nhiều hàng ăn, quán nước nhộn nhịp. Trong chợ, bàn uống cà phê được đặt rải rác bên các ô cửa rộng hình vòm như để khuyến khích người mua hàng giao lưu và gặp gỡ bạn bè.

Dù vẫn phải trả giá nhưng hàng hóa ở đây phần lớn có mức giá phải chăng và những người bán hàng cũng khá dễ chịu. Đặc biệt, các sản phẩm làm từ da vô cùng phong phú và có chất lượng cao, giá cả hoàn toàn xứng đáng để khách phương xa phải mở ví. Hấp dẫn nhất là những chiếc khăn choàng bằng lụa mát mịn, màu sắc tinh tế do được các nghệ nhân dệt tay và vẽ thủ công. Sang khu vực trái cây, khách đến từ châu Á không khỏi ngây ngất trước từng sạp cherry, dâu chín mọng, đỏ rực. Cà chua có loại lớn hơn cả cam sành ViệtNam, da màu hồng cam bóng nhẵn rất hấp dẫn. Lê, táo, cam, lựu, kiwi, đào… đều ngồn ngộn tươi ngon và rẻ. Xen lẫn giữa các cửa hàng trái cây là các cửa hàng bán trái olive, chà là, kẹo và các loại trái cây khô, các loại hạt ăn được vùng Trung Đông. Chỉ trái chà là thôi cũng đã phải vài chục loại. Thức ăn Thổ Nhĩ Kỳ rất đậm đà. Nếu kẹo, mứt ngọt đến nhức răng thì hạt dẻ, hạt óc chó, hạt hồ đào bùi, thơm đến… nhức mũi.

Bể nước bằng cẩm thạch

Có thời gian dư giả, du khách có thể đến bên khúc sông chảy qua thành phố. Nơi đây có một cây cầu xinh xinh với nhiều cửa hàng nhỏ bán những con rối bóng sặc sỡ làm quà lưu niệm. Múa rối bóng là một loại hình nghệ thuật dân gian nổi tiếng từ thời Ottoman của Bursa. Dù chưa biết nhiều về múa rối Thổ Nhĩ Kỳ nhưng tôi vẫn không thể rời mắt khỏi các con rối bởi chúng được vẽ quá sinh động và biểu cảm. Nếu muốn khám phá cách làm ra một con rối như thế nào, du khách cứ đến tham quan bảo tàng Karagöz – Hacivat. Con đường đến bảo tàng đi ngang vùng ngoại ô trù phú, xinh đẹp củaBursa. Nằm giữa những ngôi biệt thự có khung cửa sổ và cửa ra vào được trang trí tỉ mỉ, bảo tàng là một căn nhà nhỏ với cấu trúc nửa gỗ, nửa đá nhưng rất mỹ thuật. Tầng trệt của bảo tàng trưng bày những con rối đặc sắc nhất đến từ khắp nơi trên thế giới. Tầng hai là nơi lưu giữ một bộ sưu tập lớn các con rối cổ qua từng thời kỳ của nghệ thuật múa rối bóng nước Thổ.

Khoảng sân rộng ở giữa Koza Han

Không chỉ đền đài nguy nga và những khu chợ náo nhiệt, ngay cả những con rối sống động này cũng có thể kể cho du khách nghe về lịch sử lắm thăng trầm và đời sống còn nhiều điều huyền bí của vùng đất giao thoa giữa hai nền văn minh Âu – Á này.

Hình các con rối

Bởi Cẩm Tú