Ka Lô mịt mù khói thuốc

Nằm lọt thỏm giữa Tây Trường Sơn, bản Ka Lô (huyện Kà Lùm, tỉnh Sê Kông, Lào) được biết đến với tên gọi "Vương quốc thuốc lào". Không nơi nào cư dân lại hút thuốc lào nhiều như nơi này. Từ những người già thất thập cổ lai hy đến đứa trẻ thân chưa cao bằng cái điếu cày đều đắm chìm trong làn khói. Hút thuốc lào tuy là nét văn hóa lạ lùng, độc đáo nhưng cũng mang nhiều hệ lụy đối với người dân ở bản làng heo hút này.

Sau hơn 2 giờ đồng hồ đi xe máy từ cửa khẩu Tà Vang, qua những cơn dốc dựng đứng, những ổ gà ổ voi hụt hẫng, bản làng Ka Lô hiện ra với những mái nhà lợp tôn xanh lẫn với những căn nhà mái tranh vừa mới xây dựng. Từ xa, tiếng gà rừng gáy te te như gợi về một vùng núi còn hoang sơ, nguyên bản.Tới Ka Lô đã quá giờ trưa, con đường đất vào bản màu đỏ quạnh, bụi tung mịt mù bởi những "quái xế” vừa tậu xe máy mới về mang ra chạy thử. Tuy bản Ka Lô là của nước bạn Lào, nhưng đa phần cư dân ở đây là người Pa Cô, Tà Ôi xưa kia sống sát biên giới, nên họ vẫn nói được dù lơ lớ tiếng Kinh, tiếng Lào.
Cư dân Ka Lô cơm không đủ để ăn nhưng điếu cày lúc nào cũng chẳng rời tay. Bình quân mỗi gia đình đều có từ 2-3 điếu cày, thậm chí có hộ 10 khẩu thì có 10 cái.
Men theo dòng sông Trôn, ngược lên các triền đồi A Mớ, là những bãi trồng cây thuốc lá mênh mông. Mỗi hộ gia đình ở đây, ít thì có vài trăm mét vuông, nhiều thì trồng cả sào.
Diện tích trồng lúa và sắn so với thuốc lào tuy nhiều hơn nhưng con số không "trội" lắm. Có mặt tại rẫy thuốc nhà mình, bà Hồ Thị KuTe nói như khoe: "Mình trồng thuốc không chỉ để hút mà còn mang ra vùng A Lưới bán nữa đó. Cả nhà mình ai cũng hút thuốc cả, nếu mà mua thì không đủ tiền, nên phải trồng thôi".

Trai tráng, trẻ em trong bản đều biết hút thuốc lào

Cứ đến tháng Ba, tháng Tư, cư dân Ka Lô lại lên đồi hái lá thuốc về phơi khô. Những mùa nắng nóng như chảo rang ở vùng thâm sơn này vẫn không ngăn được bước chân người dân lên rẫy. Mật mía rừng là bí quyết để thuốc lào ở Ka Lô thơm, ngọt và say.Mía được giã, vắt lấy nước, cô lại thành cao rồi đem trộn với lá thuốc xay mịn, phơi thêm một lần nắng nữa, đến khi khô giòn, thuốc hóa sang màu sẫm là hút được.
Không như ở miền xuôi, điếu cày của người Ka Lô vừa lớn vừa dài, có khi là cả một đốt tre lồ ô Nõ thuốc thì làm bằng thân tre nhỏ hơn, được viền sắt bên ngoài.
Theo nhưng người dân có thâm niên hút thuốc lào ở Ka Lô, cư dân ở đây chế ống, nõ thuốc lào dài là vì họ muốn có lượng khói nhiều, hút cả ngày mới say!
Đàn ông, con trai miên man trong khói thuốc đã đành, ở bản Ka Lô, từ những bà già đến thiếu nữ và trẻ con đều đốt thuốc lào như đốt rạ. Đối với những phụ nữ, hút thuốc lào là sự khẳng định chính mình với cánh đàn ông, phụ nữ không hút thuốc rất khó... lấy chồng.
Dấu tích còn lại của chế độ mẫu hệ trong tộc người Pa Cô, Cơ Tu nơi đây được thể hiện trên... điếu cày! Trước căn nhà sàn, Hồ Thị Pương đang ngồi dệt thổ cẩm, chốc chốc lại với chiếc điếu cày đưa lên miệng rít, nõ thuốc cháy đỏ, tàn than rơi vãi tứ tung.

Mẹ con cùng... hút

Pương năm nay 44 tuổi nhưng đã có 6 mặt con, trừ 2 đứa nhỏ còn chập chững và ẵm ngửa, 4 đứa trẻ còn lại đều có 4 điếu cày riêng cho mình.Pương tâm sự: "Miềng biết hút thuốc lào từ lúc chưa đến tuổi thiếu nữ. Hồi mới lớn, miềng cũng không biết hút, ngửi mùi thuốc còn buồn nôn, khó chịu.
Rồi sau đó mẹ mình tập cho mình hút. Cứ sau mỗi lần lên rẫy, mẹ lại lấy thuốc nêm vào nõ, bỏ than cháy đều, bảo mình hút... cho quen, sau này dễ "nói chuyện" với đám trai bản". "Hút mấy chục năm thế mà không bị bệnh sao?", tôi hỏi. Pương quả quyết: "Nước suối làng mình sạch lắm.
Múc nước suối lên tưới cây thuốc thì hút làm sao mà bệnh được!". Nói đoạn, như để minh chứng cho cái "kỳ tích" hút thuốc lào mấy chục năm của mình, Pương leo lên sàn nhà, thoắt cái đã có cái điếu cày trong tay. Đây là điếu cày do mẹ Pương làm cho, Pương hút từ lúc 8 tuổi cho đến nay và giữ mãi, xem như vật bất ly thân kể cả khi về nhà chồng.

Những đứa trẻ thân chưa cao bằng tẩu thuốc cũng hút

Ống thuốc được sử dụng lâu năm, chất tre đã khô, sít lại, dậy lên màu vàng ánh nơi tay cầm, Pương bảo: "Hồi mới gặp chồng là Pả Mương, miềng cũng dùng ống thuốc lào ni để hút.Rồi Mương thấy thích, đêm nào cũng đến nhà mình, hai đứa ra bờ suối cùng hút chung một ống, thế là nên vợ chồng". Nhà Pương có cả thảy sáu thành viên, mỗi ngày "đốt" hết cả mấy cuộn thuốc. Nếu không trồng thuốc lá để hút, tiền mua thuốc sẽ nhiều hơn tiền mua gạo ăn...
Cũng như chị Pương, chị Pờ Lớt cũng hút thuốc mấy chục năm nay, nhưng sau cái chết của chồng, chỉ bỏ được mấy ngày, rồi tặc lưỡi, đốt điếu cày lại vì... thèm quá!
Trong ký ức của người đàn bà già hơn so với cái tuổi 46 này, Pờ Lớt vẫn nhớ mãi hình ảnh người chồng đau ốm liên miên rồi từ giã mẹ con chị sang bên dòng sông Trôn nằm lại với núi rừng.

Hồ Thị Phương hút thuốc lào từ khi còn là thiếu nữ

Chị kể: "Nó (chồng chị) ho dữ lắm, vừa ho vừa ôm cả ngực rồi hai mắt trợn ngược. Miềng ra kêu bộ đội biên phòng A Đớt mang thuốc sang, đến chiều thì nó chết". Ngày đưa chồng Pờ Lớt sang bên cánh rừng ma cạnh sông Trôn, dân bản tránh cả vì sợ lây bệnh.Những ngày rong ruổi ở Ka Lô rồi vòng ra bản A Roóc (một "chi lưu" của bản Ka Lô đã di cư ra gần cửa khẩu Tà Vang), những hình ảnh chúng tôi ghi nhận được là những đứa trẻ, thân cao chưa quá ngọn môn rừng, đã cầm điếu cày phập phè điêu luyện.
Những đứa trẻ từ 7-10 tuổi, cũng không biết chúng hút từ lúc nào, nhưng nhìn cái cách chúng mồi thuốc, thắp nõ, rồi rít thuốc, không ai không thấy xót lòng!
Từ trên nhà sàn bước xuống, bé Kăn Póc (6 tuổi) mang cái điếu cày cao quá thân người mình. Tưởng mang điếu cày cho bố, ai dè Kăn Póc châm lửa rít, nhổ toẹt nước bọt rồi cười hồn nhiên.
Nhìn thấy cảnh ấy, Hồ Văn Ngao, bố Kăn Póc, cười thẹn: "Thấy mẹ nó hút nên nó hút theo, giờ thành quen rồi".
Theo Kăn Póc đến lớp học ở cuối thôn, những em học sinh vẫn vô tư mang cả điếu cày vào giờ học. "Học sinh ở đây đều hút thuốc lào cả. Không biết sao mà bố mẹ chúng cho chúng hút vô tư như thế”, cô giáo đứng lớp lo ngại...

HỒ NGỌC MINH