Kỳ quan ổ mối

Từng ụ đất hình thù kỳ quái rải rác đây đó khắp lãnh thổ phía Bắc của Úc tạo thành một phong cảnh ngoạn mục hấp dẫn du khách từ khắp nơi trên thế giới. Đó chính là những ổ mối khổng lồ đến kinh ngạc bởi câu chuyện xây tổ và vòng đời của chúng

Một ổ mối khổng lồ cao gần 6m.

Từ thành phố Darwin, đi đến bất kỳ đâu trên vùng lãnh thổ phía bắc nước Úc có hai loài vật gây ấn tượng mạnh và được nhắc đi nhắc lại tên trong ngày nhiều nhất đó chính là cá sấu và mối. Cá sấu ấn tượng bởi vẻ ngoài dễ sợ, mối ở vùng bắc Úc lại ấn tượng bởi lối xây tổ khổng lồ tạo nên những kỳ quan trong tự nhiên rất đẹp và kỳ vĩ.

Trên con đường cao tốc xuyên công viên quốc gia Kakadu, giữa cái nắng chói chang, hầm hập nóng của những ngày cuối mùa hè không một chút gió, cảnh vật như đặc lại, khó chịu, oi bức đến nhàm chán. Rải rác hai bên đường cao tốc, là những tổ mối khổng lồ, có nơi cao đến 6m với bốn người ôm không xuể. Vẻ kỳ quái của tổ mối phần nào làm dịu đi quản ngại đường xa, mỗi vẻ đẹp của từng tổ mối lại khơi gợi lên những tò mò thú vị về loài vật nhỏ bé này.

“Nội thất” của tổ mối nhà thờ.

Cả thế giới có khoảng 2.600 loài mối, riêng Úc có đến 350 loài, trong đó có đến 90 loài chưa được đặt tên. Hầu hết các loài mối trong lãnh thổ phía Bắc Úc đều đóng vai trò quan trọng trong tự nhiên, chúng được các nhà sinh thái học ở Úc mệnh danh là những kỹ sư về sinh thái bởi cách thức sinh tồn ảnh hưởng nhiều đến lý tính trong môi trường, thay đổi đất quanh ổ, tìm thức ăn, đào xới làm cho đất trữ được nước và dưỡng chất, giảm sự chai cứng của đất.

Ở công viên quốc gia Kakadu có những tổ mối lớn nhất thế giới. Đó là loại mối được gọi là “mối nhà thờ”, với lối xây tổ giống như những nhà thờ từ thời trung cổ có kiến trúc cột trụ liên hoàn với những đường rãnh nối liền nhau tạo thành một ụ đất khổng lồ cao đến 6m với tuổi đời lên đến 100 năm. Có một tư liệu ở Úc nói về một tổ mối nhà thờ bị san bằng năm 1872 khi thi công đường dây điện báo, và đến 1935 (63 năm sau đó), tổ mối ấy vẫn tồn tại. Đến 1970 (gần 100 năm sau), nó mới bị phá huỷ do một cơn bão lớn.

Tổ mối nhà thờ rải rác khắp lãnh thổ Bắc Úc.

Cách thành phố Darwin độ 100 cây số trên đường cao tốc Stuart, có một loài mối kỳ lạ khác tên gọi “mối quyến rũ”. Đây là loại mối nổi tiếng thế giới, được ví như những kiến trúc sư đại tài, bởi cách làm tổ và sự định hướng chuẩn xác trong xây tổ nhưng suốt một đời chỉ biết quần quật xây dựng ngôi nhà ổ mối không bao giờ hoàn tất. Tổ mối như những bia mộ đá to lớn, thường cao hơn 2m, phần gốc lớn và thóp dần ở phần ngọn như chiếc rìu khổng lồ ngửa lên trời và luôn nằm dọc theo hướng từ bắc đến nam.

Các nhà khoa học lý giải đây là loài mối sống trong vùng ngập lũ, thói quen làm tổ với hình dáng và hướng được xác định liên quan đến yếu tố thiên nhiên. Suốt mùa mưa, từ tháng 12 đến tháng 4 hàng năm, có những nơi nước ngập đến 2m, và tổ mối có thể bị cô lập trong nước lũ. Nhiệt độ ban đêm trong tổ mối xuống đến - 50c, vì vậy tổ mối phải được thiết kế sao cho giữ được nhiệt ổn định và ráo nước trong tổ. Mối quyến rũ đặt hướng tổ của mình theo hình dẹp nằm chắn ngang hướng đông – tây. Bình minh lên, toàn bộ tổ mối hứng trọn nắng cho đến trưa. Khi mặt trời ngả dần về hướng tây, phần còn lại của tổ mối cũng được sưởi ấm tương tự. Độ dẹp - mỏng của tổ mối chính là cách nhanh nhất để lấy nhiệt độ vào trong tổ mối, và tuỳ thời điểm, từng khu vực chịu ảnh hưởng của gió và thời tiết, độ dầy mỏng tổ mối sẽ khác nhau.

Tổ mối “quyến rũ” như những chiếc rìu nằm cùng một hướng ngửa lưỡi lên trời.

Vẫn còn rất nhiều câu hỏi chưa có lời giải như tại sao mối này lại xây những tổ lớn và mỏng theo một hướng định sẵn để giữ cho nhiệt độ trong tổ luôn ổn định? Tại sao những tổ mối ở vùng ngập lụt lại to lớn hơn ở vùng đất cao khác? Tại sao những tổ mối hình chiếc rìu chỉ có ở Darwin, dù loại mối này có ở một số nơi khác như Queensland nhưng lại xây tổ theo hình dáng khác? Dẫu vậy, vẻ đẹp trong cách xây tổ của các loài mối vô hại, lại có ích cho tự nhiên như “mối nhà thờ”, “mối quyến rũ” luôn là một điểm nhấn thú vị trong hành trình du lịch khám phá vùng đất thiên nhiên hoang sơ ở vùng lãnh thổ miền bắc Úc.

Tổ mối 'la bàn' ở Australia

Những chiếc tổ mối này được bố trí một cách hoàn hảo theo từ trường trái đất, giống như kim nam châm của một chiếc la bàn.

Tại lãnh thổ phía bắc Australia, trong Vườn quốc gia Litchfield, gần thị trấn Batchelor, cách Darwin khoảng 100 km về phía tây nam, loài mối xây những chiếc tổ trùng với từ trường của trái đất một cách kỳ lạ.

Những tổ mối trên khu đất trống.

Những khu đất trống ở đây chứa hàng trăm tổ mối nhìn từ xa giống như những chiếc bia mộ. Nhưng khi đến gần có thể thấy kích thước của chúng lớn hơn rất nhiều. Một tổ mối ở đây có thể cao tới 3 m với hình dáng khá dẹt. Điều đặc biệt là những cạnh mỏng của tổ mối đều hướng về phía bắc và nam giống như kim của một chiếc la bàn.

Có rất nhiều giả thuyết được đưa ra giải thích lý do mối lại xây tổ như vậy. Một trong số đó cho rằng, là để đảm bảo điều kiện sống bên trong mỗi tổ mối. Miền Bắc Australia có khí hậu nóng vào ban ngày và mát vào ban đêm. Do đó, các nhà nghiên cứu tin rằng loài mối bằng cách nào đó đã nắm được từ trường của trái đất để áp dụng vào việc xây tổ cho phù hợp với khí hậu. 

Tổ theo hướng Bắc Nam. Ảnh: pommepal.

Graham Brown, cựu phụ trách về côn trùng ở Viện Bảo tàng lãnh thổ phía Bắc giải thích rằng, những tổ mối cao và dẹt này giống như những tòa chung cư cho loài mối. Một chiếc tổ như vậy có thể chứa được hàng chục nghìn con mối. Để đảm bảo được điều kiện phù hợp cho ngần ấy cư dân, những tổ mối này cần phải có kiến trúc đặc biệt. Tất cả những căn phòng tí hon ở bên trong cần phải giữ được độ ẩm và nhiệt độ nhất định, và cấu trúc theo hướng Bắc-Nam của tổ có thể bảo vệ bên trong khỏi ánh mặt trời gay gắt và đàn mối được thoải mái.

Ảnh: Flickr

Ảnh: insidethetravellab.

Vương An (theo Amusingplanet)