Giáo đường pha lê ở thành phố Gus-Khrustal

© Photo: RIA Novosti

Hôm nay chúng tôi xin mời các bạn về thăm Viện bảo tàng pha lê ở thành phố Gus-Khrustal thuộc vùng Vladimir. Là  trung tâm của ngành chế tạo thủy tinh toàn quốc, Gus-Khrustal đã được kết cấu vào hành trình du lịch nổi tiếng “Vành đai vàng của nước Nga”. Thành phố nhỏ này nằm cách Matxcơva 200 km về phía đông. Chính tại đó, vào năm 1756 đã  thành lập nhà máy thổi thủy tinh đầu đàn của đất nước.

Viện Bảo tàng pha lê tọa lạc trong khuôn viên nhà thờ Thánh Georgi. Được xây dựng từ hồi cuối thế kỷ 19, tuy nhiên giáo đường Thánh Georgi đã không tồn tại lâu trong vai trò một nhà thờ thực thụ. Ngay sau cuộc cách mạng năm 1917, nhà thờ đóng cửa, rồi qua đi gần bảy thập niên, sau khi trùng tu, trong giáo đường này đã khai trương Bảo tàng pha lê.  Về cơ bản, hiện vật của Bảo tàng vốn là những sản phẩm mẫu của nhà máy thủy tinh-pha lê địa phương. Suốt chặng dài từ những ngày tồn tại đầu tiên của xí nghiệp, trong căn phòng này tập hợp tất cả những mẫu sản phẩm đã được chế xuất hàng loạt. Tuy nhiên, ở đây cũng có những tác phẩm pha lê quí hiếm và là mẫu có bản quyền tác giả.

Bà Nadezhda Pak Phó Giám đốc Bảo tàng cho biết: “Hiện  nay,  cơ sở ở Gus-Khrustal là Viện bảo tàng  pha lê ưu tú nhất ở nước Nga. Nét độc đáo của bảo tàng này không chỉ ở số lượng hiện vật, gồm một tập hợp đồ sộ hơn 14 nghìn mẫu trưng bày, mà đặc tính chủ yếu là ở sự toàn vẹn đến kinh ngạc và sự đa dạng tuyệt vời của những bộ sưu tập. Chiêm ngưỡng những hiện vật này, bạn có thể theo dõi cả lịch sử phát triển của ngành sản xuất kính trong nước, suốt từ  đầu nguồn cho đến hôm nay. Bởi thế, luôn có nhiều du khách tìm đến với chúng tôi, kể cả khách du lịch từ Trung Quốc. Những năm gần đây, khách tham quan Bảo tàng ngày càng trở nên đông đảo hơn”.

Bộ sưu tập của Bảo tàng pha lê có thể chia thành những giai đoạn theo thời gian. Vào thế kỷ 18, nhà máy xuất xưởng các mặt hàng thủy tinh thông thường, nhưng cũng có những sản phẩm được khắc chìm nhiều họa tiết ở bên trong, tự nó đã  là tác phẩm nghệ thuật. Những chiếc bình pha lê nặng với cổ thon thanh tú, ly tách với tiết diện cắt kim cương sâu, hoa văn trang trí mạ vàng tinh tế - tất cả những cái đó luôn gây ấn tượng với công chúng rộng rãi.

Sản phẩm thủy tinh của thế kỷ 19 biểu lộ sự đa dạng hiếm thấy. Vào đầu thế kỷ này đã xuất hiện pha lê chì, tức là thủy tinh có pha chế một lượng oxit chì nhất định, khiến cho sản phẩm pha lê sáng lên lấp lánh như ánh  kim loại đặc biệt. Sau đó, những nghệ nhân ở đây tiến lên làm chủ kỹ thuật dùng dao cắt kim cương. Những lát cắt nhiều cạnh tạo nên hình trang trí công phu trên đồ thủy tinh, được hỗ trợ bằng bánh xe mài sau đó lại qua khâu đánh bóng. Hình ảnh của tiết diện kim cương rất đa dạng: đa giác, ngôi sao, tia sáng, cũng như những chủ đề kết hợp hài hòa các lát cắt nông và sâu. Bàn tay người thợ điêu khắc tài hoa dường như có thể bắt lấy tia nắng mặt trời và giữ cho tỏa sáng từ bên trong sản phẩm. Pha lê tinh khiết bao giờ cũng có âm thanh rất du dương. Chỉ cần thổi nhẹ vào chiếc ly pha lê mỏng mảnh, nó lập tức ngân lên giai điệu êm ái. Bằng cách kết hợp nhiều lát cắt tạo thành đa tiết diện, các nghệ nhân điêu khắc thủy tinh Nga đã khiến cho mỗi sản phẩm pha lê của họ đều có thể cất lên giọng ca riêng độc đáo.

Đến giữa thế kỷ 19 xuất hiện pha lê màu nhiều lớp, mạ vàng và bạc. Hầu hết đó là những sản phẩm chế tác theo phong cách Đông phương. Những chiếc bình, lọ hoa với dáng vẻ đặc trưng được ưa chuộng và đánh giá cao ở Bắc Kavkaz,  ở xứ Ba Tư – ngày nay là Iran.

Dưới thời chính quyền xô-viết, sản phẩm pha lê đã trở thành một dấu hiệu thước đo của sự sang trọng. Hồi nửa cuối thế kỷ 20, sự hiện diện của đồ pha lê  trong nhà hầu như là bản chứng nhận  đẳng cấp của gia đình chủ nhân. Đồ pha lê được trưng ở vị trí nổi bật, thường là một chiếc bình đựng rượu chạm khắc cầu kỳ và những chiếc ly trang nhã, cho dù có hơi vương bụi bởi chẳng mấy khi dùng tới, nhưng vẫn là niềm tự hào thầm kín của gia chủ trước các vị khách đến thăm nhà. Ngày  nay, do trở nên thông dụng hơn, pha lê  không còn là đối tượng sùng mộ nữa, bộ đồ ăn bằng pha lê trên bàn chẳng còn khiến ai ngạc nhiên. Điều duy nhất phân biệt ngôi vị của pha lê  là âm thanh trong veo và ngân nga, tùy thuộc vào độ dày mỏng mà gợi nhớ đến  bài ca sớm mai của chim họa mi hay là tiếng chuông lễ hội vui tươi. Bởi vậy, cùng với cây thông trang trí rực rỡ, hình ảnh chiếc ly pha lê trong vắt đầy rượu sâm banh ánh vàng luôn được người Nga xem là biểu tượng chính của ngày hội Năm Mới.

Có pha lê vật dụng gia đình cho cuộc sống đời thường, và có cả những sản phẩm pha lê là sáng tạo nghệ thuật đích thực ngự trị trên đỉnh cao mốt thời thượng. Danh tiếng các bậc thầy pha lê Gus-Khrustal  từ lâu nay đã vang xa ra ngoài biên giới nước Nga. Bộ sưu tập hiện vật của Viện Bảo tàng duy nhất liên tục được bổ sung thêm những công trình nghệ thuật quí hiếm. Không bỗng dưng mà giới tinh thông trong nghề pha lê của Italy, Pháp và Czech đều nhất trí trân trọng tặng cho Viện Bảo tàng ở thành phố nhỏ của nước Nga danh xưng độc đáo là “Giáo đường pha lê”.