Bí quyết dạy con kỷ luật của người Nhật Bản

Phụ huynh Nhật Bản rèn tính kỷ luật cho con như thế nào? Tại sao trẻ cư xử chuẩn mực ngay từ lúc bé? Kate Lewis không phải là bà mẹ Mỹ đầu tiên đặt câu hỏi đó.

Kate Lewis, nhà văn tự do người Mỹ hiện sống cùng gia đình ở xứ sở mặt trời mọc chia sẻ trên Savvy Tokyo ngày 20/3 về cách rèn luyện tính tự lập cho trẻ của người Nhật.

Một trong những quan niệm sai lầm lớn nhất của tôi khi mới chuyển đến Nhật Bản là trẻ con ở đây có tính kỷ luật bẩm sinh. Tôi hình dung lũ trẻ tự động nghe lời bố mẹ với sự tôn trọng tuyệt đối, tuân thủ các quy tắc một cách chính xác từ khi mới ra đời.

Trong những chuyến đi đầu tiên trên tàu điện, cảnh tượng trước mắt khiến tôi bị ấn tượng. Những đứa trẻ chưa biết đi ngồi trật tự trên ghế, trong khi con trai 2 tuổi của tôi như đang ở chốn riêng, thoải mái nhảy nhót, cười đùa trước những khán giả bất đắc dĩ. May mắn là những hành khách trên tàu không cảm thấy phiền trước sự bày trò của thằng bé. Trong khi tôi thì thào khiển trách để điều chỉnh hành vi của con, các bà mẹ người Nhật toát ra vẻ bình tĩnh khi con cái ngồi ngoan ngoãn bên cạnh.

Trẻ Nhật Bản tham gia các phương tiện giao thông công cộng một cách trật tự.

Con trai tôi không cư xử tồi tệ, chính xác là như vậy. Đó chỉ là khác biệt rõ ràng về văn hóa giữa cách thằng bé thể hiện với cách bạn bè Nhật Bản đồng trang lứa được dạy dỗ. Tôi bắt đầu tự hỏi, phụ huynh Nhật Bản rèn luyện tính tự lập cho con như thế nào? Tại sao trẻ cư xử chuẩn mực ngay từ lúc cha sinh mẹ đẻ? 

Chế ngự "khủng hoảng tuổi lên hai"

Tôi không phải bà mẹ Mỹ duy nhất thắc mắc về cách người Nhật rèn kỷ luật cho trẻ nhỏ. Tìm một đứa trẻ Nhật Bản cư xử không tốt trở thành một trò chơi của tôi và các bà mẹ ngoại quốc khi đến nơi công cộng như công viên hoặc bảo tàng. Khi bắt gặp một đứa trẻ như vậy, chúng tôi liền thở phào nhẹ nhõm. Không phải chỉ con cái chúng tôi mới cư xử như thế. Con của mọi người cũng thế. Tuy nhiên, phụ huynh Nhật Bản dường như không can thiệp chút nào. Đứa trẻ ngồi trên mặt đất, khóc lóc, la hét ở sân chơi trong công viên, trong khi bố mẹ chúng tỏ ra không quan tâm.

Có một lần, khi sắp lên tàu điện tuyến Yamonote Line xuất phát từ Shinjuku để về nhà, con trai tôi nhất quyết không chịu đi. Tôi không có cách gì kiềm chế được sự cáu kỉnh vô lý của thằng bé bởi đang bận ôm con gái nhỏ. Nó cố gắng tìm cách rời tàu trước khi tàu di chuyển, tôi thì thầm lời xin lỗi với những hành khách trên tàu phải chịu đựng cảnh này. Vào lúc đó, tôi chỉ ước có ai đó can thiệp bởi hoàn toàn bất lực khi muốn ép con vào kỷ luật.

Tôi tâm sự với cô giáo dạy tiếng Nhật về câu chuyện này, đề cập đến cụm từ "the terrible two's", chỉ độ tuổi cáu kỉnh mà đứa trẻ nào cũng phải trải qua, thường là tuổi lên hai. Cô gật đầu và cười lớn: "Chúng tôi gọi đó là ma no nisai. Độ tuổi quái quỷ". Tuy nhiên, khi tôi hỏi người Nhật xử lý hành vi của trẻ ở độ tuổi đó như thế nào, cô mỉm cười đầy bí ẩn.

Nghệ thuật Shitsuke (kỷ luật)

Một ngày nọ, tôi vô tình phát hiện lý do chưa bao giờ nhìn thấy một đứa trẻ Nhật Bản bị phạt. Hôm đó, trên chuyến tàu khác, một đứa trẻ cũng cáu kỉnh và không muốn về nhà như con trai tôi lần trước. Người bố nhanh chóng kéo cả nhà ra khỏi tàu. Khi cánh cửa đóng lại và đoàn tàu rời bánh, tôi thấy anh ngồi thụp xuống cạnh con trai giữa sân ga vắng vẻ và bắt đầu trách mắng. Đó là hình ảnh khiến tôi giác ngộ.

Hành vi của trẻ Nhật Bản ở nơi công cộng xuất phát từ việc dạy dỗ chốn riêng tư.

Trong khi tôi tập trung ngăn chặn hành vi của con lúc đang xảy ra, phụ huynh Nhật Bản dường như cố gắng đợi đến khoảnh khắc riêng tư mới thảo luận. Tôi bắt đầu chú ý đến điều này hơn, và nhận ra những cuộc trao đổi yên lặng diễn ra khi bố mẹ dừng ở các cột trụ tại ga tàu, rìa công viên hay khi trẻ vừa bước vào ôtô riêng.

Bên cạnh giữ thể hiện cho trẻ, dạy con chốn riêng tư cũng là cách phụ huynh giữ thể diện cho mình. Ở Nhật Bản, kỷ luật được gọi là shitsuke. Từ này cũng thường dùng để chỉ việc huấn luyện, nuôi dạy. Bố mẹ chính là tấm gương để trẻ soi chiếu và thể hiện hành vi nơi công cộng. Theo những gì tôi chứng kiến, cuộc hội thoại chốn riêng tư có vẻ hiệu quả hơn việc quát tháo để kìm hãm con giữa đám đông.

Trừng phạt hành vi, không phạt trẻ

Năm ngoái, một gia đình Nhật Bản gây xôn xao báo giới quốc tế khi để đứa trẻ 7 tuổi mất tích ở Hokkaido sau khi đuổi xuống ôtô vì cư xử thiếu chừng mực. Họ lái xe đi và khi quay trở lại, cậu bé đã biến mất. Họ may mắn tìm được con sau vài ngày, nhưng các nhà tâm lý trẻ em trên toàn thế giới đồng ý rằng chỉ nên trừng phạt hành vi chứ không nên trừng phạt trẻ. Các hình phạt nghiêm khắc thái quá không được khuyến khích. Điều quan trọng là dạy trẻ về kỷ luật bằng cách làm mẫu, lặp đi lặp lại để chúng ghi nhớ và tự sửa sai.

Khi đến thăm trường mẫu giáo (yochien) của con trai, tôi nhìn thấy học sinh áp dụng lịch trình nghiêm ngặt, lặp đi lặp lại các bài hát, trò chơi, hành vi lịch sự như xếp giày gọn gàng và ngồi ngay ngắn, cho đến khi tất cả trở thành thói quen.

Phiêu Linh

Bà mẹ Mỹ sốc với cách dạy trẻ tự lập ở Nhật Bản

Con trai Kate Lewis tham gia chuyến thực địa ở trường mẫu giáo Nhật Bản khi chỉ 2 tuổi và không có bố mẹ đi cùng. Cô và các bà mẹ Mỹ khác ngạc nhiên vì trường không nói cho phụ huynh biết điểm đến của chuyến đi. 

Kate Lewis là nhà văn tự do người Mỹ đã sống ở Nhật Bản gần một năm cùng gia đình. Cô thích dịch chuyển và luôn đưa các con theo cùng trên mọi hành trình khám phá. Hiện gia đình cô cố gắng học ngôn ngữ, hòa nhập với văn hóa Nhật Bản trong thời gian sống ở đây. Kate chia sẻ trên Savvy Tokyo về cách dạy trẻ tự lập của người Nhật.

Tháng 11 năm nay, con trai 2 tuổi của Kate có chuyến thực địa đầu tiên trong đời. Trường mẫu giáo (yochien) của cậu bé đưa tất cả học sinh trong lớp trên một chuyến xe buýt và không hề nói với phụ huynh rằng sẽ đi đâu. 

Khi biết về kế hoạch này, Kate và một số phụ huynh người Mỹ khác bị sốc, tất cả nhìn nhau đầy hoài nghi nhưng cũng vô cùng háo hức. "Điều này sẽ không bao giờ xảy ra ở Mỹ", các bà mẹ Mỹ thì thầm với nhau. Tuy nhiên, họ nhanh chóng đồng quan điểm một chuyến đi như vậy rất cần thiết để rèn luyện sự tự lập cho một đứa trẻ. 

Trẻ Nhật Bản có những chuyến đi đầu tiên từ rất sớm.

Cuộc "phiêu lưu" đầu tiên của trẻ mà không có bố mẹ bên cạnh khởi đầu cho những chuyến đi kế tiếp. Sang năm, khi con trai Kate được 3 tuổi, cậu bé sẽ tự đi xe buýt đến yochien. Trẻ con tham gia các phương tiện công cộng hoặc đi bộ đến trường một mình là chuyện bình thường ở xứ sở mặt trời mọc. Mẹ của Kate ở Mỹ khi nghe được chuyện này tỏ ra rất kinh hoàng: "Chúng tự đi một mình? Toàn bộ quãng đường? Chúng còn quá bé để làm việc này!".

Vượt qua cú sốc ban đầu, Kate nhận thấy sự lo lắng của các bà mẹ Mỹ đôi khi không cần thiết trong trường hợp này. Cô dần học được cách dạy trẻ tự lập từ khi còn bé của người Nhật Bản. 

Học cách tự đi một mình

Dạy trẻ đi một mình là một quá trình, không phải đột ngột bỏ mặc trẻ. Các yochien điều chỉnh quá trình này một cách bài bản. Các bà mẹ được phép tham dự vài buổi học đầu tiên, vài chuyến đi thực địa đầu tiên. Gần một tháng trôi qua, trường mới tổ chức chuyến đi bí mật cho trẻ, giấu các bà mẹ địa điểm đến. 

Trẻ đã học cách tự đi một mình như vậy. Theo một nghiên cứu của Mỹ về các tuyến đường an toàn, chỉ có 1,7% trẻ em ở Nhật đi xe buýt đến trường. Một số trường cấm ôtô đỗ, do vậy đa số trẻ đi bộ tới trường hàng ngày.

Tuy nhiên, trẻ không đơn thuần chỉ bước ra khỏi cửa và đi một mạch tới trường. Chúng được dạy cách tìm hiểu nhiều tuyến đường, chào hỏi các chủ cửa hàng trên đường đi. Người Nhật không dạy trẻ tự đi một mình, chính xác là dạy các em cách đi một mình an toàn. 

Tin tưởng cộng đồng

Không chỉ phụ huynh mà cộng đồng ở Nhật Bản cũng giúp nuôi dưỡng tính độc lập ở trẻ em. Hàng xóm thấy trẻ đi lạc sẽ không gọi cảnh sát, khi gặp chuyện cũng không để cảnh sát bắt phụ huynh. Thay vào đó, họ giúp đỡ. Sự tham gia của cộng đồng vào quá trình nuôi dạy trẻ giúp phụ huynh cảm thấy yên tâm. 

Các tuyến đường đến trường của một đứa trẻ thường bao gồm cả những tình nguyện viên hướng dẫn sang đường, các biển báo được dán trên địa điểm an toàn trong trường hợp khẩn cấp, thậm chí một số hàng xóm còn nhắc nhở các em về nhà khi trời tối. Bằng cách này, trẻ Nhật Bản vẫn có sự tự do nhưng trong khuôn khổ an toàn. 

Không chỉ phụ huynh mà cộng đồng cũng giúp rèn luyện tính độc lập của trẻ.

Hiểu về trách nhiệm

Người Nhật dạy trẻ ý thức về trách nhiệm từ rất sớm. Cuối ngày đầu tiên đi học ở yochien, con trai Kate gặp rắc rối với việc dọn dẹp sau khi chơi. Cậu bé cho rằng mẹ thường làm công việc này, do đó cô giáo đã kể lại với Kate. Kate nhận thấy đây là một lời cảnh cáo đầy thân thiện. 

Với việc các yochien hướng dẫn trẻ tự làm sạch khu vực của mình sau khi chơi, con trai Kate dù chỉ là đứa trẻ mới biết đi cũng phải biết chịu trách nhiệm về việc dọn dẹp khi ở nhà. 

Các trường học Nhật Bản nổi tiếng với việc không thuê lao công.

Có một chương trình truyền hình ở Nhật mang tên Hajimete No Otsukai, trong đó trẻ em khoảng 4 tuổi được giao nhiệm vụ làm các công việc vặt trong gia đình như đi mua đồ tạp hóa. Đó cũng là một cột mốc quan trọng trong việc dạy trẻ tự lập mà phụ huynh rất coi trọng. "Nhật Bản dạy trẻ em từng bước làm chủ, tạo cơ hội, động lực để tự lập suốt đời và đạt được thành công", Kate viết. 

Phiêu Linh